No entries found. Showing closest matches:
fāma, ae, f. [for, fa-ri], = φήμη, the talk of the multitude, like rumor, either as relating or as judging (v. rumor; cf. also: nomen, gloria, laudatio; clamor, plausus; honos, dignitas, honestas, laus, etc.).
- I. That which people say or tell, the common talk, a report, rumor, saying, tradition (freq. and class.; plur. very rare); absol., or with a statement of the subject-matter annexed with de, or as an object-clause; rarely with gen.
- a. Absol.: hascine propter res maledicas famas ferunt? Plaut. Trin. 1, 2, 149: a Brundisio nulla adhuc fama venerat, Cic. Att. 9, 3, 2: cum tristis a Mutina fama manaret, id. Phil. 14, 6, 15: at fuit fama. Quotusquisque est, qui istam effugere potest in tam maledica civitate? id. Cael. 16, 38: magna illico fama surrexit, Cael. ap. Cic. Fam. 8, 8, 2: aliquod fama ac nuntiis afferre, Caes. B. G. 6, 30, 2: hac fama ad Treviros perlata, id. ib. 5, 53, 2: reliquos (deos) ne famā quidem acceperunt, id. ib. 6, 21, 2; cf.: quam Eratostheni et quibusdam Graecis famā notam esse video, id. ib. 6, 24, 2: concedamus famae hominum, Cic. Rep. 2, 2: Daedalus, ut fama est, fugiens, etc., Verg. A. 6, 14; cf.: pulsis (vetus est ut fama) Sabellis, Hor. S. 2, 1, 36: ita fama ferebat, Ov. M. 12, 197: duplex inde fama est, a twofold tradition, Liv. 1, 1, 6.
In plur.: inhonestas famas adjungere diis, Arn. 7, 219: per omnem provinciam magnae atrocesque famae ibant, Sall. H. 1, 67 Dietsch, ex conj.
- b. Stating the subject-matter or contents.
- (α) With de: si quis quid de republica a finitimis rumore aut fama acceperit, Caes. B. G. 6, 20, 1: si quid ipsi audistis communi fama atque sermone de vi, de manu, de armis, etc., Cic. Fl. 6, 13: de interitu P. Clodii, id. Mil. 35, 98: de Afranio fama est, id. Att. 7, 26, 1: de Titurii morte, Caes. B. G. 5, 39, 1; cf.: de victoria Caesaris, id. ib. 5, 53, 1; 5, 51, 1: de proelio Dyrrhachino, id. B. C. 3, 80.
Plur.: ingentes esse famas de Regulo, Arrunt. ap. Sen. Ep. 114, 19 fin.
- (β) With an appos. clause: ne mihi hanc famam differant, Me … dedisse, etc., Plaut. Trin. 3, 2, 63; v. differo, B. 2.: accipere fama et auditione, esse quoddam numen et vim deorum, Cic. N. D. 2, 37, 95: quod tibi esse antiquissimum constante famā atque omnium sermone celebratum est, id. Q. Fr. 1, 1, 8, § 24; so, constans fama, Liv. 6, 25, 4: cum esse praestantem Numam Pompilium fama ferret, Cic. Rep. 2, 13: cum fama per orbem terrarum percrebuisset, illum, etc., Caes. B. C. 3, 43 fin.: fama nuntiabat, te esse in Syria, Cic. Fam. 12, 4, 2: fama incerta duos equites venisse, a vague rumor, Liv. 27, 50, 6: capsis quem (Cassium) fama est esse librisque Ambustum propriis, Hor. S. 1, 10, 63 al.
- (γ) With gen.: vix ad aures meas istius suspicionis fama pervenit, Cic. Sull. 4, 12: propter incertam famam aeris alieni, an unsupported rumor, Liv. 6, 27, 3.
- B. Personified: Fama, a goddess, daughter of Terra, swiftfooted, all-seeing, growing as she runs: Fama, malum qua non aliud velocius ullum, Verg. A. 4, 173 sq.; Ov. M. 12, 43 sq.; Val. Fl. 2, 116 sq.; Stat. Th. 3, 426 sq.; Ov. M. 8, 267; 9, 137; 14, 726; 15, 4; 853 al.
- II. The voice or judgment of the many, public opinion; more freq. objectively, the fame, character, reputation which a man has, either in general or in particular, as a good or bad reputation, etc. (very freq. and class.).
- A. In gen.: famam atque rumores pars altera consensum civitatis et velut publicum testimonium vocat: altera sermonem sine ullo certo auctore dispersum, cui malignitas initium dederit, incrementum credulitas, Quint. 5, 3; cf.: adversus famam rumoresque hominum si satis firmus steteris, Liv. 22, 39, 18: contra opinionem militum famamque omnium videri proelium defugisse, magnum detrimentum afferebat, Caes. B. C. 1, 82, 2; cf. id. ib. 3, 56 fin.: fama popularis, popular fame or favor, Cic. Tusc. 3, 2, 4; 5, 16, 46: forensis, Q. Cic. Petit. Cons. 5, 17: de bona fama (quam enim appellant εὐδοξίαν, aptius est hoc loco bonam famam appellare quam gloriam), Cic. Fin. 3, 17, 57: bona de Domitio, praeclara de Afranio fama est, id. Att. 7, 26, 1; cf.: qui bonam famam bonorum, quae sola vere gloria nominari potest, expetunt, id. Sest. 66, 139; Sall. C. 7, 6: si bonam famam mihi servasso, sat ero dives, Plaut. Most. 1, 3, 70 sq.: bona, Cat. 61, 62: bene loquendi fama, Cic. Brut. 74, 259: eloquentiae, Quint. 7, 1, 41: sapientiae, Cic. Lael. 4, 15: pudica, Prop. 2, 32 (3, 30), 21: alium mala fama et timor impediebat, Sall. J. 35, 4: inconstantiae, Cic. Fam. 1, 9, 11: vappae ac nebulonis, Hor. S. 1, 2, 12.
In plur.: inter arma civilia aequi boni famas petit, Sall. Fragm. ap. Sen. Ep. 114, 19 (Hist. inc. lib. 76 Dietsch).
- B. In partic.
- 1. In a good sense, fair fame, reputation, renown, = existumatio, fama bona: ut vos mihi domi eritis, proinde ego ero famā foris, Tert. Hec. 2, 1, 21: fundamentum est perpetuae commendationis et famae justitia, Cic. Off. 2, 20, 71: fama et existimatio, id. Quint. 15, 50; cf.: ut ante collectam famam conservet (for which, shortly after: habet existimationem multo sudore collectam), id. Div. in Caecil. 22, 71: sic ejus (Archiae) adventus celebrabantur, ut famam ingenii exspectatio hominis superaret … hac tanta celebritate famae cum esset jam absentibus notus, etc. (shortly before: celeriter antecellere omnibus ingenii gloriā contigit), id. Arch. 3, 5; so corresp. to gloria, id. Tusc. 1, 46, 110: fama ingeni abicienda, id. Fam. 9, 16, 3; with the latter cf.: anxius de fama ingenii, Quint. 11, 1, 50; 74: de alicujus fama detrahere, Cic. Fam. 3, 8, 5: famam in tuto collocare, Quint. 12, 11, 7: ejus scripta tantum intra famam sunt, id. 11, 3, 8: ad famam populi Romani pertinere, eos consules esse, etc., Liv. 10, 24, 17: (ut amicorum) aut caput agatur aut fama, Cic. Lael. 17, 61: loco, fortuna, fama superiores, id. ib. 25, 94: virtus, fama, decus divitiis parent, Hor. S. 2, 3, 95: cui gratia, fama, valetudo, contingat abunde, id. Ep. 1, 4, 10: famam dicendi fortius quaerunt, Quint. 2, 12, 9: Evadne … Occidit Argivae fama pudicitiae, the glory or pride of Argive chastity, i. e. of the chaste women of Argos, Prop. 1, 15, 22.
Esp.: magna fama, great reputation, fame, glory: magnam famam attulisse Fabio Tarentum rebatur, Liv. 27, 25, 11: magnam famam sui relinquere, Nep. Lys. 1, 1: habere, Plin. 36, 21, 39, § 149.
- 2. In a bad sense, illfame, infamy, scandal, = infamia, fama mala (rare): opplere (aliquem) famā ac flagitiis, Turp. ap. Non. 306, 2; Ter. Ad. 2, 3, 10: neque specie famāve movetur, Nec jam furtivum Dido meditatur amorem, Verg. A. 4, 172; Sall. C. 3, 5; Tac. A. 12, 49; Plin. Pan. 28, 1; cf.: laeta apud plerosque, apud quosdam sinistra fama, Tac. A. 11, 19.
fāmātus, a, um, adj. [fama, II. B. 2.], in bad odor, notorious, disreputable: quibus criminibus haec causa famata est, Cic. Scaur. 13 dub. (al., ex conject., diffamata): tonsor Licinus, Schol. Cruq. ad Hor. A. P. 301.
‡ famel, v. famulus init.
‡ fămēlĭcē, adv., v. famelicus fin.
fămēlĭco, āvi, 1, v. a. [famelicus], to make hungry, cause to famish: non famelicas sed reficis, Pseud. August. ad Fratr. Erem. Serm. 10.
‡ fămēlĭcōsus, βουλιμιώδης, Gloss. Philox. [famelicus].
fămēlĭcus, a, um, adj. [fames], suffering from hunger, famished, starved (mostly ante- and post-class.; not in Cic.): lassus et famelicus, Plaut. Cas. 1, 42: famelica hominum natio, id. Rud. 2, 2, 6: ales, with rapacissima, Plin. 10, 10, 12, § 28: armenta, Juv. 14, 146.
As subst.: fămēlĭcus, i, m., a hungry or famished person, one suffering from hunger, Plaut. Stich. 4, 1, 69: ubi ille miser famelicus videt, etc., Ter. Eun. 2, 2, 29; Vulg. Job, 5, 5; plur., id. 1 Reg. 2, 5.
Transf.: convivium, meagre, App. M. 1, p. 114.
Adv.: ‡ fămēlĭce, λιμοξηρός, hungrily, Gloss. Philox.
‡ fāmella, dim. a fama, Paul. ex Fest. p. 87, 17 Müll.
fămes, is (ante- and post-class. nom. sing.: famis, Varr. R. R. 2, 5, 15; Prud. Psych. 479; gen.: fami, Cato and Lucil. ap. Gell. 9, 14, 10; abl., scanned fămē, Lucr. 3, 732; Verg. A. 6, 421; Ov. M. 5, 165; 8, 846; 11, 370 al.) f. [root gha-; Sanscr. gahami, to leave, abandon; Gr. χάτις, χῆτος, want; χῆρος, deprived of], hunger (syn.: inedia, jejunium, esuries, esuritio).
- I. Lit.: interficere aliquem siti fameque atque algu, Plaut. Most. 1, 3, 36; id. Rud. 2, 2, 7; cf.: cum cibo et potione fames sitisque depulsa est, Cic. Fin. 1, 11, 37: cibi condimentum esse famem, potionis sitim, id. ib. 2, 28, 90: bestiae fame monitae, id. Clu. 25, 67: fame atque inopia rerum omnium confecti, id. Verr. 2, 5, 51, § 134; (avis) fame enecta, starved to death, id. Div. 2, 35, 73; cf.: plebem fame necare, id. Q. Fr. 2, 3, 2: patientia famis, id. Cat. 1, 10, 26: famem explere, to satiate, id. pro Dom. 23: tolerare, Caes. B. G. 1, 28, 3: extremam famem sustentare, id. ib. 7, 17, 3: duram propellere, Hor. S. 1, 2, 6; cf.: pellere querna glande, Tib. 2, 1, 38: propulsare, Col. 2, 10, 1; Tac. A. 14, 24: deponere, Ov. F. 6, 530: levare, to assuage, id. H. 14, 96: vincere sacris extis, Val. Fl. 2, 347 et saep.: in principio fame utendum, the patient must fast, Cels. 8, 10, 7; cf.: primis diebus fames, deinde liberalius alimentum, id. ib.
Prov.: ambitiosa non est fames, is not nice, Sen. Ep. 119, 14: malum panem tibi tenerum et siligineum fames reddet, id. ib. 123, 2.
- B. Transf.
- 1. Famine, dearth (rare in class. Lat.): fames, quae tum erat in hac mea Asia: messis enim nulla fuerat, Cic. Att. 5, 21, 8: fames esse coepit, Curt. 10, 8: in fame frumentum exportare, Cic. Fl. 7, 17; Vulg. Ruth, 1, 1; id. Matt. 24, 7 et saep.
- * 2. In gen., poverty, indigence: aliquem ad famem reicere, Ter. Phorm. prol. 19.
- II. Trop.
- A. Like sitis, a violent longing for any thing, greediness, greed, avidity (poet. and in post-Aug. prose): quid non mortalia pectora cogis, Auri sacra fames! Verg. A. 3, 57; so, auri fames, Plin. 33, 4, 21, § 72; cf.: argenti sitis importuna famesque, Hor. Ep. 1, 18, 23; Plin. 33, 1, 3, § 6; cf.: auri fames durissima est, id. 33, 4, 21, § 72: ex longa fame satiaret se auro, Curt. 5, 1, 4: crescentem sequitur cura pecuniam Majorumque fames, Hor. C. 3, 16, 17: honorum Marii fames, Flor. 3, 21, 6.
- * B. Of speech, poverty of expression: jejunitatem et famem malle quam ubertatem et copiam, Cic. Tusc. 2, 1, 3.
- C. Personified: Fames, as a goddess, Verg. A. 6, 276; Ov. M. 8, 784; 785 et saep.
* fămescens, entis, Part. [fames], suffering hunger, hungering: ora famescentum ferarum, Alcim. Avit. ad Sor. 738.
famex, ĭcis, m., a bruise, contusion, Col. 6, 12, 2 Schneid. N cr.; Veg. Vet. 4, 19; cf. famex, θλάσμα, Gloss. Philox.
‡ famicosam terram palustrem vocabant, Paul. ex Fest. p. 87, 4 Müll. [famex]
‡ fāmĭger, ἀγγελιαφόρος, spreading reports, Gloss. Philox. [fama-gero].
fāmĭgĕrābĭlis, e, adj. [fama-gero], famous, celebrated (ante- and post-class.), Varr. L. L. 6, § 55 Müll.: spectaculum, App. M. 1, p. 105, 16: provincia, id. ib. 2, p. 124, 5.
fāmĭgĕrātĭo, ōnis, f. [famigeratus].
Prop., tale-bearing.
Hence, concr., a report, rumor: haec famigeratio Te honestet, Plaut. Trin. 3, 2, 66.
fāmĭgĕrātor, ōris, m. [famigeratus], a talebearer, Plaut. Trin. 1, 2, 178 and 182.
fāmĭgĕrātus, a, um, Part. [famigero], famed, celebrated (post-Aug. and very rare): Crete multis famigerata fabulis, Mel. 2, 7, 12: famigeratum antiquitus fanum, App. Flor p. 350, 32.
Cf. the foll. art.
‡ fāmĭgĕro, διαφημίξω, Gloss. Philox. [fama-gero; cf. also the preced. art.].
fămĭlĭa, ae (with pater, mater, filius, and filia, the class.
- I. gen. sing. is usually in the archaic form familias; familiae also occurs, v. infra; gen.: familiai, Plaut. Am. 1, 1, 203; with the plur. of these words both the sing. and plur. of familia are used: patres familias, etc., Cic. Rosc. Am. 15, 43; id. Verr. 2, 3, 51, § 120 al.: patres familiarum, Cic. Att. 7, 14, 2; Sall. C. 43, 2; 51, 9, v. infra II. A. b.
On the form patribus familiis for familiae, patrum familiarum, etc., Cic. Verr. 2, 3, 79, § 183; id. Rosc. Am. 16, 48, v. Neue, Formenl. 1, p. 7), f. [famulus], the slaves in a household, a household establishment, family servants, domestics (not = family, i. e. wife and children, domus, or mei, tui, sui, etc., but v. II. A. 3 infra): nescio quid male factum a nostra hic familia est … ita senex talos elidi jussit conservis meis, Plaut. Mil. 2, 2, 11; 17; id. Trin. 2, 1, 28; id. Am. 4, 3, 10: neque enim dubium est, quin, si ad rem judicandum verbo ducimur, non re, familiam intelligamus, quae constet ex servis pluribus, quin unus homo familia non sit: verbum certe hoc non modo postulat, sed etiam cogit, Cic. Caecin. 19, 55; cf. Dig. 50, 16, 40, § 3; App. Mag. p. 304: vilicus familiam exerceat, Cato, R. R. 5, 2: familiae male ne sit, id. ib.: te familiae interdicere, ut uni dicto audiens esset, Cic. Rep. 1, 39: qui emeret eam familiam a Catone, id. Q. Fr. 2, 6, 5: cum insimularetur familia societatis ejus, id. Brut. 22, 85: conjugum et liberorum et familiarum suarum causa, id. N. D. 2, 63, 157: Petreius armat familiam, Caes. B. C. 1, 75, 2: alienae se familiae venali immiscuisse, Quint. 7, 2, 26: Aesopus domino solus cum esset familia, formed the entire establishment, Phaedr. 3, 19, 1.
Of the serfs belonging to a temple: illi Larini in Martis familia numerantur, Cic. Clu. 15, 43; cf. of the serfs, vassals of Orgetorix: die constituta causae dictionis Orgetorix ad judicium omnem suam familiam, ad hominum milia decem undique coëgit, Caes. B. G. 1, 4, 2.
- II. Transf.
- A. With the idea of house predominating.
- 1. In gen., a house and all belonging to it, a family estate, family property, fortune: familiae appellatio varie accepta est: nam et in res et in personas deducitur; in res, ut puta in lege XII. tab. his verbis: AGNATVS PROXIMVS FAMILIAM HABETO, Dig. 50, 16, 195; so, SI AGNATVS NEC ESCIT, GENTILIS FAMILIAM NANCITOR, Fragm. XII. Tab. in Collat. Legg. Mosaic. et Roman. tit. 16, § 4 (cf. agnatus): idcirco qui, quibus verbis erctum cieri oporteat, nesciat, idem erciscundae familiae causam agere non possit, Cic. de Or. 1, 56, 237; so, arbitrum familiae erciscundae postulavit, id. Caecin. 7, 19; cf.: familiae erciscundae, Dig. 10, tit. 2: decem dierum vix mihi est familia, means of support, Ter. Heaut. 5, 1, 36 Ruhnk.
- b. Paterfamilias, materfamilias, etc., or paterfamiliae, materfamiliae, filiusfamilias, etc. (also written separately: pater familiae, mater familiae, etc.), the master of a house in respect to ownership, the proprietor of an estate, head of a family; the mistress of a house, matron; a son or daughter under the father’s power, a minor: paterfamilias appellatur, qui in domo dominium habet, recteque hoc nomine appellatur, quamvis filium non habeat; non enim solam personam ejus, sed et jus demonstramus. Denique et pupillum patremfamilias appellamus, Dig. 50, 16, 195; cf. Sandars ad Just. Inst. 1, 8 prooem.
- (α) Form familias: paterfamilias ubi ad villam venit, Cato, R. R. 2, 1: paterfamilias, Cic. Quint. 3, 11; id. Fragm. ap. Non. 497, 19 (Rep. 5, 3 ed. Mos.); Sen. Ben. 4, 27 fin.; Nep. Att. 4; 13 al.; cf., in gen., of a plain, ordinary citizen: sicut unus paterfamilias his de rebus loquor, id. de Or. 1, 29, 132; 1, 34, 159.
In plur.: patresfamilias, qui liberos habent, etc., Cic. Rosc. Am. 15, 43; 16, 48; id. Verr. 2, 3, 79, § 183 al.: (Demaratus) cum de matrefamilias Tarquiniensi duo filios procreavisset, Cic. Rep. 2, 19: materfamilias, id. Cael. 13, 32: id. Top. 3, 14; Dig. 50, 16, 46 al.
In plur.: uxoris duae formae: una matrumfamilias, etc., Cic. Top. 3, 14; id. Fam. 5, 10, 1; id. Verr. 2, 1, 24, § 62 al.
In an inverted order: familias matres, Arn. 4, 152: illum filium familias patre parco ac tenaci habere tuis copiis devinctum non potes, Cic. Cael. 15, 36: filiusfamilias, Dig. 14, 6, 1 sq. al.: tu filiafamilias locupletibus filiis ultro contulisti, Sen. Cons. ad Helv. 14.
- (β) Form familiae: ex Amerina disciplina patrisfamiliae rusticani, Cic. Rosc. Am. 41, 120; so, pater familiae, Caes. B. G. 6, 19, 3; Liv. 1, 45, 4; Sen. Ep. 47 med.; Tac. Or. 22 al.: familiae mater, Enn. ap. Fest. p. 258 Müll.
In plur.: pauci milites patresque familiae, Caes. B. C. 2, 44, 1; Gracch. ap. Charis. p. 83 P.: Liv. 5, 30 fin.: matrem familiae tuam purpureum amiculum habere non sines? Liv. 34, 7, 3: mater familiae, id. 39, 53, 3; Tert. Verg. Vel. 11.
In plur.: matresfamiliae, Varr. ap. Charis. p. 83 P.; Caes. B. G. 1, 50, 4; 7, 26, 3; 7, 47, 5; id. B. C. 2, 4, 3.
- (γ) In gen. plur.: civium Romanorum quidam sunt patresfamiliarum, alii filiifamiliarum, quaedam matresfamiliarum, quaedam filiaefamiliarum. Patresfamiliarum sunt, qui sunt suae potestatis, sive puberes sive impuberes; simili modo matresfamiliarum, filii vero et filiaefamiliarum, qui sunt in aliena potestate, Dig. 1, 6, 4: patresfamiliarum, Sisenn. ap. Varr. L. L. 8, § 73 Müll.; Suet. Calig. 26 fin.: matresfamiliarum, Sall. C. 51, 9: filiifamiliarum, id. ib. 43, 2; Tac. A. 3, 8; 11, 13: filiaefamiliarum, Dig. 14, 6, 9, § 2: patrumfamiliarum, ib. 50, 16, 195.
- 2. In respect to relationship, a family, as part of a gens: addere nostrae lepidam famam familiae, Plaut. Trin. 2, 2, 98: sororem despondere in fortem familiam, id. ib. 5, 2, 9: item appellatur familia plurium personarum, quae ab ejusdem ultimi genitoris sanguine proficiscuntur, sicuti dicimus familiam Juliam. Mulier autem familiae suae et caput et finis est, Dig. 50, 16, 195 fin.: qua in familia laus aliqua forte floruerit, hanc fere, qui sunt ejusdem stirpis, cupidissime persequuntur, Cic. Rab. Post. 1, 2: EX EA FAMILIA … IN EAM FAMILIAM, Fragm. XII. Tab. ap. Dig. 50, 16, 195: commune dedecus familiae, cognationis, nominis, Cic. Clu. 6, 16: Laeliorum et Muciorum familiae, id. Brut. 72, 252; id. Off. 2, 12 fin.: nobilissima in familia natus, id. Rep. 1, 19: ex familia vetere et illustri, id. Mur. 8, 17: primus in eam familiam attulit consulatum, id. Phil. 9, 2, 4: hospes familiae vestrae, id. Lael. 11, 37: Sulla gentis patriciae nobilis fuit, familia prope jam exstincta majorum ignavia, Sall. J. 95, 3 et saep.
- b. Transf.: libros, qui falso viderentur inscripti, tamquam subditicios, summovere familiā, permiserunt sibi, Quint. 1, 4, 3.
- 3. In gen., a family, the members of a household, = domus (rare): salutem dicit Toxilo Timarchides et familiae omni, Plaut. Pers. 4, 3, 32: si haec non nubat, fame familia pereat, id. Cist. 1, 1, 46: ne pateretur Philippi domus et familiae inimicissimos stirpem interimere, Nep. Eum. 6, 3.
- B. A company, sect, school, troop (rare but class.): cum universi in te impetum fecissent, tum singulae familiae litem tibi intenderent, Cic. de Or. 1, 10 42: familia tota Peripateticorum, id. Div. 2, 1, 3; cf.: Aristoteles, Xenocrates, tota illa familia, id. Fin. 4, 18, 49: familiae dissentientes inter se, id. de Or. 3, 16, 21: familia gladiatorum … familia Fausti, id. Sull. 19, 54: lanistarum, Suet. Aug. 42: tironum, a company of young soldiers, Cod. Th. 10, 1; Amm. 20, 4 med.
A troop or company of players, Plaut. Men. prol. 74.
- 2. Ducere familiam, in gen., to lead a company, i. e. to be at the head, be the first: Lucius quidem, frater ejus, familiam ducit, Cic. Phil. 5, 11, 30; cf.: accedit etiam, quod familiam ducit in jure civili, singularis memoria summa scientia, id. Fam. 7, 5, 3: gravissima illa vestra sententia, quae familiam ducit, id. Fin. 4, 16, 45.
* fămĭlĭāresco, ĕre, v. inch. n. [familiaris], to grow familiar or intimate, Sid. Ep. 7, 2.
fămĭlĭārĭcus, a, um, adj. [famulus].
- I. Of or belonging to the house-servants or domestics: cellae, rooms for the servants, Vitr. 6, 10: familiarica vestimenta sunt, quae ad familiam vestiendam parata sunt, sicuti saga, tunicae, paenulae, etc., Dig. 34, 2, 23 fin.
- II. Of the house or famity: sellae, i. e. privies, Varr. R. R. 1, 13, 4.
fămĭlĭāris, e (abl. sing. regularly familiari; familiare, Varr. and P. Rutil. ap. Charis. p. 105 P.), adj. [familia].
- I. Of or belonging to servants (rare; only as subst.): fămĭlĭāris, is, m., a servant: majores nostri servos (quod etiam in mimis adhuc durat) familiares appellaverunt, Sen. Ep. 47 med.: hujus familiae familiarem, Plaut. Am. 1, 1, 203; id. Ep. 1, 1, 2.
- II. Of or belonging to a house, household, or family; household, domestic, family, private (freq. and class.): fundus, Plaut. As. 5, 2, 24; cf. focus, Col. 11, 1, 19: filius, Plaut. Capt. 2, 2, 23: negotiis familiaribus impediti, Auct. Her. 1, 1, 1; cf.: res domesticae ac familiares, Cic. Tusc. 1, 1, 2; so, res, the household, family affairs, property, Plaut. Stich. 1, 2, 88; Caes. B. G. 1, 18, 4; Quint. 12, 1, 6; 12, 7, 9: ab domo ab re familiari, diutius abesse, Liv. 5, 4, 6 al.; cf. copiae, Liv. 2, 16, 7: pecuniae, Tac. A. 4, 15: rationes, id. ib. 6, 16: curae, id. ib. 11, 7: referam nunc interiorem ac familiarem ejus vitam, Suet. Aug. 61: vita, Plaut. Pers. 1, 3, 46: quis umquam in luctu domestico, quis in funere familiari cenavit cum toga pulla? Cic. Vatin. 13, 31: parricidium, i. e. committed on a member of the same family, Att. ap. Cic. N. D. 3, 26, 67: maeror, a family grief, Plaut. Cist. 4, 2, 60: Lar, Cic. Quint. 27, 85; id. Verr. 2, 3, 11, § 27; id. Rep. 5, 5 Mos. N. cr., v. Lar; cf.: numen Minerva, Quint. 10, 1, 91.
- B. Transf.
- 1. Familiar, intimate, friendly, and (more freq.) subst., a familiar acquaintance, friend (syn.: amicus, familiaris, intimus, necessarius).
- (α) With substt.: videmus Papum Aemilium C. Luscino familiarem fuisse, etc., Cic. Lael. 11, 39: biduo factus est mihi familiaris, id. Fam. 3, 1, 2; id. Phil. 2, 32, 78; id. Rep. 2, 20; cf. id. Fam. 7, 8, 1: amici, Plin. Ep. 9, 34, 1; 9, 37, 1: sermones, Cic. Off. 2, 11, 39; id. Fam. 15, 15, 1; id. Att. 1, 9, 1; cf. epistolae, Quint. 1, 1, 29: minus familiari vultu respexisse, friendly, Suet. Caes. 78: voltus ille, Cic. Att. 1, 11, 1: colloquium, Liv. 25, 18, 5: jam inde a puero in omnia familiaria jura assuetus, the rights of intimacy, id. 24, 5, 9: voluntas, Sen. Ben. 6, 16, 1; cf.: vox auribus meis familiaris, Petr. 100: familiaribus magis ei aetati exemplis, Quint. 5, 10, 96: exempla, id. 7, 2, 17; 9, 4, 44: verba regionibus quibusdam magis familiaria, id. 8, 2, 13: litterae, Suet. Tib. 62.
Comp.: qui familiarior nobis propter scriptorum multitudinem est, Cic. de Or. 3, 19, 71: aditus in domum, Liv. 24, 5, 7: frater ei (with carior), Nep. Att. 16, 2: quo boves familiariores bubulco fiant, Col. 6, 2, 6: color argenti militaribus signis, Plin. 33, 3, 19, § 58.
Sup.: homo amantissimus familiarissimus, conjunctissimus officiis, Cic. Sull. 20, 57; cf. id. Att. 16, 16, F. 17: luna terris familiarissimum sidus, Plin. 2, 9, 6, § 41; 16, 18, 30, § 75; 16, 31, 57, § 131.
- (β) Absol.: est ex meis domesticis atque intimis familiaribus, Cic. Fam. 3, 1, 3: familiaris meus, id. Lael. 24, 89: per C. Valerium Procillum familiarem suum cum eo colloquitur, Caes. B. G. 1, 19, 3: Caelii, Cic. Cael. 25, 61: pauci familiares, id. Lael. 1, 2.
Sup.: quod M. Aemulius unus est ex meis familiarissimis atque intimis maxime necessarius, Cic. Fam. 13, 27, 2; cf.: intimus, proximus, familiarissimus quisque, id. Q. Fr. 1, 4, 1: familiarissimus meus, id. Fam. 13, 13, 1: familiarissimi ejus, id. Rep. 1, 9.
- 2. Of or belonging to one’s self, to one’s own people or country (cf. domesticus); only in the lang. of the haruspices, of those parts of the animal which related to the party that sacrificed (opp. hostilis): (haruspices) fissum familiare et vitale tractant, Cic. Div. 2, 13, 32; cf.: Decio caput jecinoris a familiari parte caesum haruspex dicitur ostendisse, Liv. 8, 9, 1; cf.: mater procurans familiare ostentum, Liv. 26, 6, 14.
- 3. Familiar, customary, habitual: mihi familiare est omnes cogitationes meas tecum communicare, Plin. Ep. 4, 24, 7; 2, 5, 10: familiare est hominibus omnia sibi ignoscere, Vell. 2, 30, 3: fuisse statuariam artem familiarem Italiae quoque indicant, Plin. 34, 7, 16, § 33; 35, 7, 31, § 49.
- 4. Fitting, appropriate, adapted: quae peregrina … transferuntur, minus sunt familiaria nostro solo quam vernacula, Col. 3, 4, 1: familiarissimum hoc platanis, Plin. 16, 31, 57, § 131: hipposelinum sabulosis familiarissimum, id. 19, 8, 48, § 163.
Hence, fămĭlĭārĭter, adv.
- * 1. By families: agros in montibus Romani acceperunt familiariter, Front. de Colon. p. 119 Goes.
- 2. Familiarly, intimately, on friendly terms (freq. and class.): hominem ignotum compellare familiariter, Plaut. Men. 2, 3, 23; cf.: nimium familiariter Me attrectas, id. Rud. 2, 4, 6; id. Ep. 1, 1, 2: nihil turpius quam cum eo bellum gerere, quicum familiariter vixeris, Cic. Lael. 21, 77: familiariter amicus, Quint. 1, 2, 15: amatum a me, id. 10, 3, 12: dilectus, Plin. Ep. 9, 19, 5 et saep.: loqui, Cic. Div. in Caecil. 12, 37: scribere, id. Att. 9, 4, 1: nosse causas, i. e. to be familiarly or intimately, accurately acquainted with, Quint. 6, 4, 8; 5, 7, 7: quod ex longinquo petitur, parum familiariter nostro solo venit, i. e. suitable, adapted, Col. Arb. 1, 3.
Comp.: licentius, liberius, familiarius cum domina vivere, Cic. Cael. 23, 57: factum, id. de Or. 2, 3, 14; Quint. 2, 7, 3.
Sup.: cum Verre familiarissime et amicissime vivere, Cic. Div. in Caecil. 9, 29; Nep. Ages. 1, 1.
fămĭlĭārĭtas, ātis, f. [familiaris, II. B. I.], familiarity, intimacy, familiar intercourse, friendship, intimate acquaintance.
- I. Prop. (freq. and class.; in sing. and plur.; syn.: amicitia, necessitudo, notitia): familiaritas tanta nullo cum hospite … ut nihil sit familiaritate nostra conjunctius, Cic. Fam. 13, 19, 1; cf.: cum Antipatro Derbete mihi … summa familiaritas intercedit, id. ib. 13, 73, 2: cum P. Terentio Hispone mihi summa familiaritas consuetudoque est, id. ib. 13, 65, 1: viri boni … familiaritate conjuncti, id. Off. 1, 17, 55: memorabilis C. Laelii et P. Scipionis, id. Lael. 1, 4: digna mihi res nostrā familiaritate visa est, id. ib.: Verginii familiaritate delector, id. ib. 27, 101: familiaritatem consuetudo affert, id. Deiot. 14, 39: in alicujus familiaritatem venire, id. Fam. 7, 15, 2: in familiaritatem intrare penitus, id. Q. Fr. 1, 1, 5, § 15: se insinuare, id. Caecin. 5, 13: sese dare, id. Verr. 2, 2, 70, § 169: recipere aliquem, id. Phil. 2, 32, 78: ad ali cujus familiaritatem se applicare, id. Clu. 16, 46: versatus in intima familiaritate hominis potentissimi, id. Balb. 26, 58: aliquem familiaritate devincire, id. Q. Fr. 1, 2, 2, § 4 et saep.
In plur.: consuetudines et familiaritates, Cic. Off. 1, 17, 53: inveteratas familiaritates exstinguere (opp.: odia sempiterna), id. Lael. 10, 35: jam a sapientium familiaritatibus ad vulgares amicitias oratio nostra delabitur, id. ib. 21, 76.
- II. Transf., in plur. concr. for familiares, intimate acquaintances, friends: omnes amicitias et familiaritates intra breve tempus afflixit, Suet. Tib. 51 fin.
In sing.: e praecipua familiaritate Neronis, Tac. A. 15, 50.
fămĭlĭārĭter, adv., v. familiaris fin.
fămĭlĭŏla, ae, f. dim. [familia], a little family (late Lat.), Hier. Ep. 108, 2.
‡ famino, dicito, Paul. ex Fest. 87, 10 Müll.
fămis, is, f., v. fames init.
fāmōsē, adv., v. famosus fin.
fāmōsĭtas, ātis, f. [famosus], ill fame, infamy, ignominy (post-class. and rare), Tert. Spect. 23.
fāmōsus, a, um, adj. [fama], much talked of (well or ill), i. e. famed, celebrated.
- I. In a good sense, famous, renowned (not ante-Aug.): famosae mortis amor, Hor. A. P. 469: mors Junii Blaesi, Tac. H. 3, 38: vir secundis adversisque juxta famosus, id. ib. 1, 10: urbs (Hierosolyma), id. ib. 5, 2 init.: equi, Suet. Calig. 19: victoria, Flor. 3, 7, 6 Duk.; App. M. 11, p. 267: causa (with pulchra), Plin. Ep. 6, 23, 1; 2, 11, 1; 9, 13, 11.
Sup.: templum, Vulg. 2 Macc. 2, 23.
- II. In a bad sense.
- A. Infamous, notorious (class.): qui etiam me miserum famosum facit flagitiis suis, Plaut. Fragm. ap. Non. 305, 28: me ad famosas vetuit mater accedere, i. e. meretrices, Poët. ap. Cic. de Or. 2, 68, 277; cf. Cic. Fragm. ap. Non. 306, 5 (Rep. 4, 6 ed. Mos.): famosam veneficiis Martinam, Tac. A. 3, 7; Cato ap. Gell. 9, 12, 7; cf.: et formosus homo fuit et famosus, Lucil. ap. Non. 305, 31: famosa impudensque largitio regis, Sall. J. 15, 5: Hymen, Ov. H. 9, 134 al.
Esp. law t. t., without reputation, Cod. 5, 40, 9; cf. infamia.
- B. Transf., actively, defamatory, slanderous, scandalous (perh. not ante-Aug.): cognitionem de famosis libellis tractavit, libels, Tac. A. 1, 72: probris, id. ib. 11, 25: delationibus, id. ib. 4, 41; so, libelli, Suet. Aug. 55; cf.: de injuriis et libellis famosis, Dig. 46, tit. 10; Cod. Th. 9, 34, 7; Cod. Just. 9, 36, 1: carmen, a lampoon, pasquinade, Hor. Ep. 1, 19, 31: epigrammata, Suet. Caes. 73.
Sup., App. Mag. p. 324; Spart. Hadr. 15.
Adv.: fāmōse (acc. to I.), with fame or glory (post-class. and very rare), Aur. Vict. Caes. 20 med.
Comp.: morbum famosius curare, Tert. adv. Marc. 1, 22.
fămŭl, v. 1. famulus init.
fămŭla, ae, f., v. 1. famulus, II.
fămŭlābundus, a, um, adj. [famulor], that serves zealously, serviceable, Tert. adv. Marc. 3, 7.
fămŭlanter, adv., servilely, slavishly, etc., v. famulor fin.
fămŭlāris, e, adj. [famulus], of or belonging to servants or slaves (rare but class.): vestis, * Cic. Tusc. 1, 48, 116: turba, Stat. Ach. 2, 67: jugum, Sen. Troad. 747: jura, i. e. of subjugation, Ov. M. 15, 597: hederae, the Bacchantes, Val. Fl. 2, 268.
In the neutr. adverb., servilely: nec famulare timens, Stat. S. 3, 1, 40.
fămŭlātĭo, ōnis, f. [famulor], a body of domestics, household (post-class.), App. M. 2, p. 115, 10; 6, p. 176, 20.
fămŭlātōrĭus, a, um, adj. [famulor], servile, slavish (post-class.): mendicitas, Tert. ad Nat. 2, 14; id. de Anim. 33; Ambros. de Fid. 5, 5, 58.
Hence, adv.: fămŭlā-tōrĭe, slavishly, Cassiod. Amic. 5, 5.
fămŭlātrix, īcis, f. [famulor], that serves; subst., a female servant, handmaid (postclass.): penna, Sid. Carm. 2, 128: coquina medicinae famulatrix est, Don. ad Ter. And. 1, 1, 3.
fămŭlātus, ūs, m. [famulor], servitude, slavery (rare but class.): in famulatu esse, Cic. Lael. 19, 70: quam miser virtutis famulatus servientis voluptati! id. Off. 3, 33, 117: gravis, Sen. Hippol. 991: in famulatum subeunte natura, Arn. 1, 26: omnis, Vulg. Exod. 1, 14.
fămŭlĭtas, ātis, f. [famulus], a serving, servitude (ante-class.), Att. ap. Non. 109, 28; Pac. ib. 29.
fămŭlĭtĭum, ii, n. [famulus] (ante- and post-class.).
- I. Abstr., servitude, slavery: famulitium (al. famuletium) dicebatur, quod nunc servitium, Paul. ex Fest. p. 87, 3 Müll.
- II. Concr., the servants or slaves of a household: unus e famulitio, Macr. S. 1, 7: Veneris, Mart. Cap. 8, § 804; Spart. Sever. 6; App. M. 8, p. 179, 36; id. Mag. p. 285, 1.
fămŭlo, āre, v. a. [famulus], to use as a servant, to make serviceable (post-class.): elementa ipsa (Christus), Tert. Apol. 21.
fămŭlor, ātus, 1, v. dep. n. [id.], to be a servant, to serve, attend, wait upon.
- I. Prop. (rare but class.): cum autem hi famulantur (with alterius esse and opp. sui esse), Cic. Fragm. ap. Non. 109, 6 (Rep. 3, 25 ed. Mai. et Mos.): alicui jucundo labore, Cat. 64, 161: famulati Deo, Tert. Res. Carn. 47: famulantis fistula Phoebi, Stat. S. 3, 3, 58: Fortuna famulante, Claud. B. G. 513.
Transf., of inanim. objects: terra omnibus cruciatur horis, multoque plus, ut deliciis, quam ut alimentis nostris famuletur, Plin. 2, 63, 63, § 157.
Hence, fămŭlan-ter, adv., servilely, submissively, Att. ap. Non. 111, 28 (Rib. Trag. Fragm. p. 218).
1. fămŭlus, i (an archaic form famul, Enn. ap. Non. 110, 9; Lucr. 3, 1035 (al. 1048); for which cf. in the Oscan ‡ famel: famuli origo ab Oscis dependet, apud quos servus famel nominabatur, unde et familia vocata, Paul. ex Fest. p. 87, 5 Müll.), m., and fămŭla, ae (gen. plur.: famulum, Stat. S. 3, 4, 57; Val. Fl. 1, 752; 3, 20; 282) f. [Sanscr. root dhā, to lay, found; Gr. τί-θη-μι; Osc. faama, house, v. Curt. Gr. Etym. p. 254; cf. Corss. Ausspr. 1, 183], a servant, attendant; a maid-servant, handmaid (class.).
- I. Masc.: iis, qui vi oppressos imperio coërcent, sit sane adhibenda saevitia, ut heris in famulos, Cic. Off. 2, 7, 24; Enn. ap. Fest. p. 229 Müll. (Ann. v. 157 ed. Vahl.); Plaut. As. 1, 3, 32; id. Mil. 2, 3, 80; id. Stich. 2, 2, 71; Cic. Lael. 15, 55; id. Tusc. 2, 21, 48; id. Rep. 2, 21; Verg. A. 1, 701; Hor. C. 3, 17, 16; Ov. H. 20, 79 et saep.: Idaeae matris famuli, Cic. Leg. 2, 9, 21: sacrorum, Ov. M. 3, 574: dei alumni (Silenus), Hor. A. P. 239: sus erat infestae famulus vindexque Dianae, Ov. M. 8, 272; cf. Verg. A. 5, 95; of Actaeon’s hounds, Ov. M. 3, 229; Vulg. Gen. 41, 12.
- II. Fem.: quam famulae longe fugitant furtimque cachinnant, Lucr. 4, 1176; Verg. A. 1, 703; 4, 391; Juv. 14, 81 al.: si virtus famula fortunae est, Cic. Tusc. 5, 1, 2: res familiaris, quae est ministra et famula corporis, id. ib. 1, 31, 75; Vulg. Gen. 12, 16.
2. fămŭlus, a, um, adj. [1. famulus], serving, serviceable, servile (poet.; perh. not ante-Aug.): aquae, Ov. F. 1, 286: turbae, Sil. 13, 360: dextrae, Luc. 4, 207: manus, Sil. 10, 647: artus, Val. Fl. 1, 749: vertex, Ov. Pont. 2, 2, 80: catenae, Claud. in Ruf. 2, 386: ripae, id. III. Cons. Hon. 203.