Lewis & Short

No entries found. Showing closest matches:

fāma, ae, f. [for, fa-ri], = φήμη, the talk of the multitude, like rumor, either as relating or as judging (v. rumor; cf. also: nomen, gloria, laudatio; clamor, plausus; honos, dignitas, honestas, laus, etc.).

  1. I. That which people say or tell, the common talk, a report, rumor, saying, tradition (freq. and class.; plur. very rare); absol., or with a statement of the subject-matter annexed with de, or as an object-clause; rarely with gen.
        1. a. Absol.: hascine propter res maledicas famas ferunt? Plaut. Trin. 1, 2, 149: a Brundisio nulla adhuc fama venerat, Cic. Att. 9, 3, 2: cum tristis a Mutina fama manaret, id. Phil. 14, 6, 15: at fuit fama. Quotusquisque est, qui istam effugere potest in tam maledica civitate? id. Cael. 16, 38: magna illico fama surrexit, Cael. ap. Cic. Fam. 8, 8, 2: aliquod fama ac nuntiis afferre, Caes. B. G. 6, 30, 2: hac fama ad Treviros perlata, id. ib. 5, 53, 2: reliquos (deos) ne famā quidem acceperunt, id. ib. 6, 21, 2; cf.: quam Eratostheni et quibusdam Graecis famā notam esse video, id. ib. 6, 24, 2: concedamus famae hominum, Cic. Rep. 2, 2: Daedalus, ut fama est, fugiens, etc., Verg. A. 6, 14; cf.: pulsis (vetus est ut fama) Sabellis, Hor. S. 2, 1, 36: ita fama ferebat, Ov. M. 12, 197: duplex inde fama est, a twofold tradition, Liv. 1, 1, 6.
          In plur.: inhonestas famas adjungere diis, Arn. 7, 219: per omnem provinciam magnae atrocesque famae ibant, Sall. H. 1, 67 Dietsch, ex conj.
        2. b. Stating the subject-matter or contents.
          1. (α) With de: si quis quid de republica a finitimis rumore aut fama acceperit, Caes. B. G. 6, 20, 1: si quid ipsi audistis communi fama atque sermone de vi, de manu, de armis, etc., Cic. Fl. 6, 13: de interitu P. Clodii, id. Mil. 35, 98: de Afranio fama est, id. Att. 7, 26, 1: de Titurii morte, Caes. B. G. 5, 39, 1; cf.: de victoria Caesaris, id. ib. 5, 53, 1; 5, 51, 1: de proelio Dyrrhachino, id. B. C. 3, 80.
            Plur.: ingentes esse famas de Regulo, Arrunt. ap. Sen. Ep. 114, 19 fin.
          2. (β) With an appos. clause: ne mihi hanc famam differant, Mededisse, etc., Plaut. Trin. 3, 2, 63; v. differo, B. 2.: accipere fama et auditione, esse quoddam numen et vim deorum, Cic. N. D. 2, 37, 95: quod tibi esse antiquissimum constante famā atque omnium sermone celebratum est, id. Q. Fr. 1, 1, 8, § 24; so, constans fama, Liv. 6, 25, 4: cum esse praestantem Numam Pompilium fama ferret, Cic. Rep. 2, 13: cum fama per orbem terrarum percrebuisset, illum, etc., Caes. B. C. 3, 43 fin.: fama nuntiabat, te esse in Syria, Cic. Fam. 12, 4, 2: fama incerta duos equites venisse, a vague rumor, Liv. 27, 50, 6: capsis quem (Cassium) fama est esse librisque Ambustum propriis, Hor. S. 1, 10, 63 al.
          3. (γ) With gen.: vix ad aures meas istius suspicionis fama pervenit, Cic. Sull. 4, 12: propter incertam famam aeris alieni, an unsupported rumor, Liv. 6, 27, 3.
    1. B. Personified: Fama, a goddess, daughter of Terra, swiftfooted, all-seeing, growing as she runs: Fama, malum qua non aliud velocius ullum, Verg. A. 4, 173 sq.; Ov. M. 12, 43 sq.; Val. Fl. 2, 116 sq.; Stat. Th. 3, 426 sq.; Ov. M. 8, 267; 9, 137; 14, 726; 15, 4; 853 al.
  2. II. The voice or judgment of the many, public opinion; more freq. objectively, the fame, character, reputation which a man has, either in general or in particular, as a good or bad reputation, etc. (very freq. and class.).
    1. A. In gen.: famam atque rumores pars altera consensum civitatis et velut publicum testimonium vocat: altera sermonem sine ullo certo auctore dispersum, cui malignitas initium dederit, incrementum credulitas, Quint. 5, 3; cf.: adversus famam rumoresque hominum si satis firmus steteris, Liv. 22, 39, 18: contra opinionem militum famamque omnium videri proelium defugisse, magnum detrimentum afferebat, Caes. B. C. 1, 82, 2; cf. id. ib. 3, 56 fin.: fama popularis, popular fame or favor, Cic. Tusc. 3, 2, 4; 5, 16, 46: forensis, Q. Cic. Petit. Cons. 5, 17: de bona fama (quam enim appellant εὐδοξίαν, aptius est hoc loco bonam famam appellare quam gloriam), Cic. Fin. 3, 17, 57: bona de Domitio, praeclara de Afranio fama est, id. Att. 7, 26, 1; cf.: qui bonam famam bonorum, quae sola vere gloria nominari potest, expetunt, id. Sest. 66, 139; Sall. C. 7, 6: si bonam famam mihi servasso, sat ero dives, Plaut. Most. 1, 3, 70 sq.: bona, Cat. 61, 62: bene loquendi fama, Cic. Brut. 74, 259: eloquentiae, Quint. 7, 1, 41: sapientiae, Cic. Lael. 4, 15: pudica, Prop. 2, 32 (3, 30), 21: alium mala fama et timor impediebat, Sall. J. 35, 4: inconstantiae, Cic. Fam. 1, 9, 11: vappae ac nebulonis, Hor. S. 1, 2, 12.
      In plur.: inter arma civilia aequi boni famas petit, Sall. Fragm. ap. Sen. Ep. 114, 19 (Hist. inc. lib. 76 Dietsch).
    2. B. In partic.
      1. 1. In a good sense, fair fame, reputation, renown, = existumatio, fama bona: ut vos mihi domi eritis, proinde ego ero famā foris, Tert. Hec. 2, 1, 21: fundamentum est perpetuae commendationis et famae justitia, Cic. Off. 2, 20, 71: fama et existimatio, id. Quint. 15, 50; cf.: ut ante collectam famam conservet (for which, shortly after: habet existimationem multo sudore collectam), id. Div. in Caecil. 22, 71: sic ejus (Archiae) adventus celebrabantur, ut famam ingenii exspectatio hominis superarethac tanta celebritate famae cum esset jam absentibus notus, etc. (shortly before: celeriter antecellere omnibus ingenii gloriā contigit), id. Arch. 3, 5; so corresp. to gloria, id. Tusc. 1, 46, 110: fama ingeni abicienda, id. Fam. 9, 16, 3; with the latter cf.: anxius de fama ingenii, Quint. 11, 1, 50; 74: de alicujus fama detrahere, Cic. Fam. 3, 8, 5: famam in tuto collocare, Quint. 12, 11, 7: ejus scripta tantum intra famam sunt, id. 11, 3, 8: ad famam populi Romani pertinere, eos consules esse, etc., Liv. 10, 24, 17: (ut amicorum) aut caput agatur aut fama, Cic. Lael. 17, 61: loco, fortuna, fama superiores, id. ib. 25, 94: virtus, fama, decus divitiis parent, Hor. S. 2, 3, 95: cui gratia, fama, valetudo, contingat abunde, id. Ep. 1, 4, 10: famam dicendi fortius quaerunt, Quint. 2, 12, 9: EvadneOccidit Argivae fama pudicitiae, the glory or pride of Argive chastity, i. e. of the chaste women of Argos, Prop. 1, 15, 22.
        Esp.: magna fama, great reputation, fame, glory: magnam famam attulisse Fabio Tarentum rebatur, Liv. 27, 25, 11: magnam famam sui relinquere, Nep. Lys. 1, 1: habere, Plin. 36, 21, 39, § 149.
      2. 2. In a bad sense, illfame, infamy, scandal, = infamia, fama mala (rare): opplere (aliquem) famā ac flagitiis, Turp. ap. Non. 306, 2; Ter. Ad. 2, 3, 10: neque specie famāve movetur, Nec jam furtivum Dido meditatur amorem, Verg. A. 4, 172; Sall. C. 3, 5; Tac. A. 12, 49; Plin. Pan. 28, 1; cf.: laeta apud plerosque, apud quosdam sinistra fama, Tac. A. 11, 19.

fāmātus, a, um, adj. [fama, II. B. 2.], in bad odor, notorious, disreputable: quibus criminibus haec causa famata est, Cic. Scaur. 13 dub. (al., ex conject., diffamata): tonsor Licinus, Schol. Cruq. ad Hor. A. P. 301.

famel, v. famulus init.

fămēlĭcē, adv., v. famelicus fin.

fămēlĭco, āvi, 1, v. a. [famelicus], to make hungry, cause to famish: non famelicas sed reficis, Pseud. August. ad Fratr. Erem. Serm. 10.

fămēlĭcōsus, βουλιμιώδης, Gloss. Philox. [famelicus].

fămēlĭcus, a, um, adj. [fames], suffering from hunger, famished, starved (mostly ante- and post-class.; not in Cic.): lassus et famelicus, Plaut. Cas. 1, 42: famelica hominum natio, id. Rud. 2, 2, 6: ales, with rapacissima, Plin. 10, 10, 12, § 28: armenta, Juv. 14, 146.
As subst.: fămēlĭcus, i, m., a hungry or famished person, one suffering from hunger, Plaut. Stich. 4, 1, 69: ubi ille miser famelicus videt, etc., Ter. Eun. 2, 2, 29; Vulg. Job, 5, 5; plur., id. 1 Reg. 2, 5.
Transf.: convivium, meagre, App. M. 1, p. 114.
Adv.:fămēlĭce, λιμοξηρός, hungrily, Gloss. Philox.

fāmella, dim. a fama, Paul. ex Fest. p. 87, 17 Müll.

fămes, is (ante- and post-class. nom. sing.: famis, Varr. R. R. 2, 5, 15; Prud. Psych. 479; gen.: fami, Cato and Lucil. ap. Gell. 9, 14, 10; abl., scanned fămē, Lucr. 3, 732; Verg. A. 6, 421; Ov. M. 5, 165; 8, 846; 11, 370 al.) f. [root gha-; Sanscr. gahami, to leave, abandon; Gr. χάτις, χῆτος, want; χῆρος, deprived of], hunger (syn.: inedia, jejunium, esuries, esuritio).

  1. I. Lit.: interficere aliquem siti fameque atque algu, Plaut. Most. 1, 3, 36; id. Rud. 2, 2, 7; cf.: cum cibo et potione fames sitisque depulsa est, Cic. Fin. 1, 11, 37: cibi condimentum esse famem, potionis sitim, id. ib. 2, 28, 90: bestiae fame monitae, id. Clu. 25, 67: fame atque inopia rerum omnium confecti, id. Verr. 2, 5, 51, § 134; (avis) fame enecta, starved to death, id. Div. 2, 35, 73; cf.: plebem fame necare, id. Q. Fr. 2, 3, 2: patientia famis, id. Cat. 1, 10, 26: famem explere, to satiate, id. pro Dom. 23: tolerare, Caes. B. G. 1, 28, 3: extremam famem sustentare, id. ib. 7, 17, 3: duram propellere, Hor. S. 1, 2, 6; cf.: pellere querna glande, Tib. 2, 1, 38: propulsare, Col. 2, 10, 1; Tac. A. 14, 24: deponere, Ov. F. 6, 530: levare, to assuage, id. H. 14, 96: vincere sacris extis, Val. Fl. 2, 347 et saep.: in principio fame utendum, the patient must fast, Cels. 8, 10, 7; cf.: primis diebus fames, deinde liberalius alimentum, id. ib.
    Prov.: ambitiosa non est fames, is not nice, Sen. Ep. 119, 14: malum panem tibi tenerum et siligineum fames reddet, id. ib. 123, 2.
    1. B. Transf.
      1. 1. Famine, dearth (rare in class. Lat.): fames, quae tum erat in hac mea Asia: messis enim nulla fuerat, Cic. Att. 5, 21, 8: fames esse coepit, Curt. 10, 8: in fame frumentum exportare, Cic. Fl. 7, 17; Vulg. Ruth, 1, 1; id. Matt. 24, 7 et saep.
      2. * 2. In gen., poverty, indigence: aliquem ad famem reicere, Ter. Phorm. prol. 19.
  2. II. Trop.
    1. A. Like sitis, a violent longing for any thing, greediness, greed, avidity (poet. and in post-Aug. prose): quid non mortalia pectora cogis, Auri sacra fames! Verg. A. 3, 57; so, auri fames, Plin. 33, 4, 21, § 72; cf.: argenti sitis importuna famesque, Hor. Ep. 1, 18, 23; Plin. 33, 1, 3, § 6; cf.: auri fames durissima est, id. 33, 4, 21, § 72: ex longa fame satiaret se auro, Curt. 5, 1, 4: crescentem sequitur cura pecuniam Majorumque fames, Hor. C. 3, 16, 17: honorum Marii fames, Flor. 3, 21, 6.
    2. * B. Of speech, poverty of expression: jejunitatem et famem malle quam ubertatem et copiam, Cic. Tusc. 2, 1, 3.
    3. C. Personified: Fames, as a goddess, Verg. A. 6, 276; Ov. M. 8, 784; 785 et saep.

* fămescens, entis, Part. [fames], suffering hunger, hungering: ora famescentum ferarum, Alcim. Avit. ad Sor. 738.

famex, ĭcis, m., a bruise, contusion, Col. 6, 12, 2 Schneid. N cr.; Veg. Vet. 4, 19; cf. famex, θλάσμα, Gloss. Philox.

famicosam terram palustrem vocabant, Paul. ex Fest. p. 87, 4 Müll. [famex]

fāmĭger, ἀγγελιαφόρος, spreading reports, Gloss. Philox. [fama-gero].

fāmĭgĕrābĭlis, e, adj. [fama-gero], famous, celebrated (ante- and post-class.), Varr. L. L. 6, § 55 Müll.: spectaculum, App. M. 1, p. 105, 16: provincia, id. ib. 2, p. 124, 5.

fāmĭgĕrātĭo, ōnis, f. [famigeratus].
Prop., tale-bearing.
Hence, concr., a report, rumor: haec famigeratio Te honestet, Plaut. Trin. 3, 2, 66.

fāmĭgĕrātor, ōris, m. [famigeratus], a talebearer, Plaut. Trin. 1, 2, 178 and 182.

fāmĭgĕrātus, a, um, Part. [famigero], famed, celebrated (post-Aug. and very rare): Crete multis famigerata fabulis, Mel. 2, 7, 12: famigeratum antiquitus fanum, App. Flor p. 350, 32.
Cf. the foll. art.

fāmĭgĕro, διαφημίξω, Gloss. Philox. [fama-gero; cf. also the preced. art.].

fămĭlĭa, ae (with pater, mater, filius, and filia, the class.

  1. I. gen. sing. is usually in the archaic form familias; familiae also occurs, v. infra; gen.: familiai, Plaut. Am. 1, 1, 203; with the plur. of these words both the sing. and plur. of familia are used: patres familias, etc., Cic. Rosc. Am. 15, 43; id. Verr. 2, 3, 51, § 120 al.: patres familiarum, Cic. Att. 7, 14, 2; Sall. C. 43, 2; 51, 9, v. infra II. A. b.
    On the form patribus familiis for familiae, patrum familiarum, etc., Cic. Verr. 2, 3, 79, § 183; id. Rosc. Am. 16, 48, v. Neue, Formenl. 1, p. 7), f. [famulus], the slaves in a household, a household establishment, family servants, domestics (not = family, i. e. wife and children, domus, or mei, tui, sui, etc., but v. II. A. 3 infra): nescio quid male factum a nostra hic familia estita senex talos elidi jussit conservis meis, Plaut. Mil. 2, 2, 11; 17; id. Trin. 2, 1, 28; id. Am. 4, 3, 10: neque enim dubium est, quin, si ad rem judicandum verbo ducimur, non re, familiam intelligamus, quae constet ex servis pluribus, quin unus homo familia non sit: verbum certe hoc non modo postulat, sed etiam cogit, Cic. Caecin. 19, 55; cf. Dig. 50, 16, 40, § 3; App. Mag. p. 304: vilicus familiam exerceat, Cato, R. R. 5, 2: familiae male ne sit, id. ib.: te familiae interdicere, ut uni dicto audiens esset, Cic. Rep. 1, 39: qui emeret eam familiam a Catone, id. Q. Fr. 2, 6, 5: cum insimularetur familia societatis ejus, id. Brut. 22, 85: conjugum et liberorum et familiarum suarum causa, id. N. D. 2, 63, 157: Petreius armat familiam, Caes. B. C. 1, 75, 2: alienae se familiae venali immiscuisse, Quint. 7, 2, 26: Aesopus domino solus cum esset familia, formed the entire establishment, Phaedr. 3, 19, 1.
    Of the serfs belonging to a temple: illi Larini in Martis familia numerantur, Cic. Clu. 15, 43; cf. of the serfs, vassals of Orgetorix: die constituta causae dictionis Orgetorix ad judicium omnem suam familiam, ad hominum milia decem undique coëgit, Caes. B. G. 1, 4, 2.
  2. II. Transf.
    1. A. With the idea of house predominating.
      1. 1. In gen., a house and all belonging to it, a family estate, family property, fortune: familiae appellatio varie accepta est: nam et in res et in personas deducitur; in res, ut puta in lege XII. tab. his verbis: AGNATVS PROXIMVS FAMILIAM HABETO, Dig. 50, 16, 195; so, SI AGNATVS NEC ESCIT, GENTILIS FAMILIAM NANCITOR, Fragm. XII. Tab. in Collat. Legg. Mosaic. et Roman. tit. 16, § 4 (cf. agnatus): idcirco qui, quibus verbis erctum cieri oporteat, nesciat, idem erciscundae familiae causam agere non possit, Cic. de Or. 1, 56, 237; so, arbitrum familiae erciscundae postulavit, id. Caecin. 7, 19; cf.: familiae erciscundae, Dig. 10, tit. 2: decem dierum vix mihi est familia, means of support, Ter. Heaut. 5, 1, 36 Ruhnk.
        1. b. Paterfamilias, materfamilias, etc., or paterfamiliae, materfamiliae, filiusfamilias, etc. (also written separately: pater familiae, mater familiae, etc.), the master of a house in respect to ownership, the proprietor of an estate, head of a family; the mistress of a house, matron; a son or daughter under the father’s power, a minor: paterfamilias appellatur, qui in domo dominium habet, recteque hoc nomine appellatur, quamvis filium non habeat; non enim solam personam ejus, sed et jus demonstramus. Denique et pupillum patremfamilias appellamus, Dig. 50, 16, 195; cf. Sandars ad Just. Inst. 1, 8 prooem.
          1. (α) Form familias: paterfamilias ubi ad villam venit, Cato, R. R. 2, 1: paterfamilias, Cic. Quint. 3, 11; id. Fragm. ap. Non. 497, 19 (Rep. 5, 3 ed. Mos.); Sen. Ben. 4, 27 fin.; Nep. Att. 4; 13 al.; cf., in gen., of a plain, ordinary citizen: sicut unus paterfamilias his de rebus loquor, id. de Or. 1, 29, 132; 1, 34, 159.
            In plur.: patresfamilias, qui liberos habent, etc., Cic. Rosc. Am. 15, 43; 16, 48; id. Verr. 2, 3, 79, § 183 al.: (Demaratus) cum de matrefamilias Tarquiniensi duo filios procreavisset, Cic. Rep. 2, 19: materfamilias, id. Cael. 13, 32: id. Top. 3, 14; Dig. 50, 16, 46 al.
            In plur.: uxoris duae formae: una matrumfamilias, etc., Cic. Top. 3, 14; id. Fam. 5, 10, 1; id. Verr. 2, 1, 24, § 62 al.
            In an inverted order: familias matres, Arn. 4, 152: illum filium familias patre parco ac tenaci habere tuis copiis devinctum non potes, Cic. Cael. 15, 36: filiusfamilias, Dig. 14, 6, 1 sq. al.: tu filiafamilias locupletibus filiis ultro contulisti, Sen. Cons. ad Helv. 14.
          2. (β) Form familiae: ex Amerina disciplina patrisfamiliae rusticani, Cic. Rosc. Am. 41, 120; so, pater familiae, Caes. B. G. 6, 19, 3; Liv. 1, 45, 4; Sen. Ep. 47 med.; Tac. Or. 22 al.: familiae mater, Enn. ap. Fest. p. 258 Müll.
            In plur.: pauci milites patresque familiae, Caes. B. C. 2, 44, 1; Gracch. ap. Charis. p. 83 P.: Liv. 5, 30 fin.: matrem familiae tuam purpureum amiculum habere non sines? Liv. 34, 7, 3: mater familiae, id. 39, 53, 3; Tert. Verg. Vel. 11.
            In plur.: matresfamiliae, Varr. ap. Charis. p. 83 P.; Caes. B. G. 1, 50, 4; 7, 26, 3; 7, 47, 5; id. B. C. 2, 4, 3.
          3. (γ) In gen. plur.: civium Romanorum quidam sunt patresfamiliarum, alii filiifamiliarum, quaedam matresfamiliarum, quaedam filiaefamiliarum. Patresfamiliarum sunt, qui sunt suae potestatis, sive puberes sive impuberes; simili modo matresfamiliarum, filii vero et filiaefamiliarum, qui sunt in aliena potestate, Dig. 1, 6, 4: patresfamiliarum, Sisenn. ap. Varr. L. L. 8, § 73 Müll.; Suet. Calig. 26 fin.: matresfamiliarum, Sall. C. 51, 9: filiifamiliarum, id. ib. 43, 2; Tac. A. 3, 8; 11, 13: filiaefamiliarum, Dig. 14, 6, 9, § 2: patrumfamiliarum, ib. 50, 16, 195.
      2. 2. In respect to relationship, a family, as part of a gens: addere nostrae lepidam famam familiae, Plaut. Trin. 2, 2, 98: sororem despondere in fortem familiam, id. ib. 5, 2, 9: item appellatur familia plurium personarum, quae ab ejusdem ultimi genitoris sanguine proficiscuntur, sicuti dicimus familiam Juliam. Mulier autem familiae suae et caput et finis est, Dig. 50, 16, 195 fin.: qua in familia laus aliqua forte floruerit, hanc fere, qui sunt ejusdem stirpis, cupidissime persequuntur, Cic. Rab. Post. 1, 2: EX EA FAMILIA … IN EAM FAMILIAM, Fragm. XII. Tab. ap. Dig. 50, 16, 195: commune dedecus familiae, cognationis, nominis, Cic. Clu. 6, 16: Laeliorum et Muciorum familiae, id. Brut. 72, 252; id. Off. 2, 12 fin.: nobilissima in familia natus, id. Rep. 1, 19: ex familia vetere et illustri, id. Mur. 8, 17: primus in eam familiam attulit consulatum, id. Phil. 9, 2, 4: hospes familiae vestrae, id. Lael. 11, 37: Sulla gentis patriciae nobilis fuit, familia prope jam exstincta majorum ignavia, Sall. J. 95, 3 et saep.
        1. b. Transf.: libros, qui falso viderentur inscripti, tamquam subditicios, summovere familiā, permiserunt sibi, Quint. 1, 4, 3.
      3. 3. In gen., a family, the members of a household, = domus (rare): salutem dicit Toxilo Timarchides et familiae omni, Plaut. Pers. 4, 3, 32: si haec non nubat, fame familia pereat, id. Cist. 1, 1, 46: ne pateretur Philippi domus et familiae inimicissimos stirpem interimere, Nep. Eum. 6, 3.
    2. B. A company, sect, school, troop (rare but class.): cum universi in te impetum fecissent, tum singulae familiae litem tibi intenderent, Cic. de Or. 1, 10 42: familia tota Peripateticorum, id. Div. 2, 1, 3; cf.: Aristoteles, Xenocrates, tota illa familia, id. Fin. 4, 18, 49: familiae dissentientes inter se, id. de Or. 3, 16, 21: familia gladiatorumfamilia Fausti, id. Sull. 19, 54: lanistarum, Suet. Aug. 42: tironum, a company of young soldiers, Cod. Th. 10, 1; Amm. 20, 4 med.
      A troop
      or company of players, Plaut. Men. prol. 74.
      1. 2. Ducere familiam, in gen., to lead a company, i. e. to be at the head, be the first: Lucius quidem, frater ejus, familiam ducit, Cic. Phil. 5, 11, 30; cf.: accedit etiam, quod familiam ducit in jure civili, singularis memoria summa scientia, id. Fam. 7, 5, 3: gravissima illa vestra sententia, quae familiam ducit, id. Fin. 4, 16, 45.

* fămĭlĭāresco, ĕre, v. inch. n. [familiaris], to grow familiar or intimate, Sid. Ep. 7, 2.

fămĭlĭārĭcus, a, um, adj. [famulus].

  1. I. Of or belonging to the house-servants or domestics: cellae, rooms for the servants, Vitr. 6, 10: familiarica vestimenta sunt, quae ad familiam vestiendam parata sunt, sicuti saga, tunicae, paenulae, etc., Dig. 34, 2, 23 fin.
  2. II. Of the house or famity: sellae, i. e. privies, Varr. R. R. 1, 13, 4.

fămĭlĭāris, e (abl. sing. regularly familiari; familiare, Varr. and P. Rutil. ap. Charis. p. 105 P.), adj. [familia].

  1. I. Of or belonging to servants (rare; only as subst.): fămĭlĭāris, is, m., a servant: majores nostri servos (quod etiam in mimis adhuc durat) familiares appellaverunt, Sen. Ep. 47 med.: hujus familiae familiarem, Plaut. Am. 1, 1, 203; id. Ep. 1, 1, 2.
  2. II. Of or belonging to a house, household, or family; household, domestic, family, private (freq. and class.): fundus, Plaut. As. 5, 2, 24; cf. focus, Col. 11, 1, 19: filius, Plaut. Capt. 2, 2, 23: negotiis familiaribus impediti, Auct. Her. 1, 1, 1; cf.: res domesticae ac familiares, Cic. Tusc. 1, 1, 2; so, res, the household, family affairs, property, Plaut. Stich. 1, 2, 88; Caes. B. G. 1, 18, 4; Quint. 12, 1, 6; 12, 7, 9: ab domo ab re familiari, diutius abesse, Liv. 5, 4, 6 al.; cf. copiae, Liv. 2, 16, 7: pecuniae, Tac. A. 4, 15: rationes, id. ib. 6, 16: curae, id. ib. 11, 7: referam nunc interiorem ac familiarem ejus vitam, Suet. Aug. 61: vita, Plaut. Pers. 1, 3, 46: quis umquam in luctu domestico, quis in funere familiari cenavit cum toga pulla? Cic. Vatin. 13, 31: parricidium, i. e. committed on a member of the same family, Att. ap. Cic. N. D. 3, 26, 67: maeror, a family grief, Plaut. Cist. 4, 2, 60: Lar, Cic. Quint. 27, 85; id. Verr. 2, 3, 11, § 27; id. Rep. 5, 5 Mos. N. cr., v. Lar; cf.: numen Minerva, Quint. 10, 1, 91.
    1. B. Transf.
      1. 1. Familiar, intimate, friendly, and (more freq.) subst., a familiar acquaintance, friend (syn.: amicus, familiaris, intimus, necessarius).
          1. (α) With substt.: videmus Papum Aemilium C. Luscino familiarem fuisse, etc., Cic. Lael. 11, 39: biduo factus est mihi familiaris, id. Fam. 3, 1, 2; id. Phil. 2, 32, 78; id. Rep. 2, 20; cf. id. Fam. 7, 8, 1: amici, Plin. Ep. 9, 34, 1; 9, 37, 1: sermones, Cic. Off. 2, 11, 39; id. Fam. 15, 15, 1; id. Att. 1, 9, 1; cf. epistolae, Quint. 1, 1, 29: minus familiari vultu respexisse, friendly, Suet. Caes. 78: voltus ille, Cic. Att. 1, 11, 1: colloquium, Liv. 25, 18, 5: jam inde a puero in omnia familiaria jura assuetus, the rights of intimacy, id. 24, 5, 9: voluntas, Sen. Ben. 6, 16, 1; cf.: vox auribus meis familiaris, Petr. 100: familiaribus magis ei aetati exemplis, Quint. 5, 10, 96: exempla, id. 7, 2, 17; 9, 4, 44: verba regionibus quibusdam magis familiaria, id. 8, 2, 13: litterae, Suet. Tib. 62.
            Comp.: qui familiarior nobis propter scriptorum multitudinem est, Cic. de Or. 3, 19, 71: aditus in domum, Liv. 24, 5, 7: frater ei (with carior), Nep. Att. 16, 2: quo boves familiariores bubulco fiant, Col. 6, 2, 6: color argenti militaribus signis, Plin. 33, 3, 19, § 58.
            Sup.: homo amantissimus familiarissimus, conjunctissimus officiis, Cic. Sull. 20, 57; cf. id. Att. 16, 16, F. 17: luna terris familiarissimum sidus, Plin. 2, 9, 6, § 41; 16, 18, 30, § 75; 16, 31, 57, § 131.
          2. (β) Absol.: est ex meis domesticis atque intimis familiaribus, Cic. Fam. 3, 1, 3: familiaris meus, id. Lael. 24, 89: per C. Valerium Procillum familiarem suum cum eo colloquitur, Caes. B. G. 1, 19, 3: Caelii, Cic. Cael. 25, 61: pauci familiares, id. Lael. 1, 2.
            Sup.: quod M. Aemulius unus est ex meis familiarissimis atque intimis maxime necessarius, Cic. Fam. 13, 27, 2; cf.: intimus, proximus, familiarissimus quisque, id. Q. Fr. 1, 4, 1: familiarissimus meus, id. Fam. 13, 13, 1: familiarissimi ejus, id. Rep. 1, 9.
      2. 2. Of or belonging to one’s self, to one’s own people or country (cf. domesticus); only in the lang. of the haruspices, of those parts of the animal which related to the party that sacrificed (opp. hostilis): (haruspices) fissum familiare et vitale tractant, Cic. Div. 2, 13, 32; cf.: Decio caput jecinoris a familiari parte caesum haruspex dicitur ostendisse, Liv. 8, 9, 1; cf.: mater procurans familiare ostentum, Liv. 26, 6, 14.
      3. 3. Familiar, customary, habitual: mihi familiare est omnes cogitationes meas tecum communicare, Plin. Ep. 4, 24, 7; 2, 5, 10: familiare est hominibus omnia sibi ignoscere, Vell. 2, 30, 3: fuisse statuariam artem familiarem Italiae quoque indicant, Plin. 34, 7, 16, § 33; 35, 7, 31, § 49.
      4. 4. Fitting, appropriate, adapted: quae peregrinatransferuntur, minus sunt familiaria nostro solo quam vernacula, Col. 3, 4, 1: familiarissimum hoc platanis, Plin. 16, 31, 57, § 131: hipposelinum sabulosis familiarissimum, id. 19, 8, 48, § 163.
        Hence, fămĭlĭārĭter, adv.
      1. * 1. By families: agros in montibus Romani acceperunt familiariter, Front. de Colon. p. 119 Goes.
      2. 2. Familiarly, intimately, on friendly terms (freq. and class.): hominem ignotum compellare familiariter, Plaut. Men. 2, 3, 23; cf.: nimium familiariter Me attrectas, id. Rud. 2, 4, 6; id. Ep. 1, 1, 2: nihil turpius quam cum eo bellum gerere, quicum familiariter vixeris, Cic. Lael. 21, 77: familiariter amicus, Quint. 1, 2, 15: amatum a me, id. 10, 3, 12: dilectus, Plin. Ep. 9, 19, 5 et saep.: loqui, Cic. Div. in Caecil. 12, 37: scribere, id. Att. 9, 4, 1: nosse causas, i. e. to be familiarly or intimately, accurately acquainted with, Quint. 6, 4, 8; 5, 7, 7: quod ex longinquo petitur, parum familiariter nostro solo venit, i. e. suitable, adapted, Col. Arb. 1, 3.
        Comp.: licentius, liberius, familiarius cum domina vivere, Cic. Cael. 23, 57: factum, id. de Or. 2, 3, 14; Quint. 2, 7, 3.
        Sup.: cum Verre familiarissime et amicissime vivere, Cic. Div. in Caecil. 9, 29; Nep. Ages. 1, 1.

fămĭlĭārĭtas, ātis, f. [familiaris, II. B. I.], familiarity, intimacy, familiar intercourse, friendship, intimate acquaintance.

  1. I. Prop. (freq. and class.; in sing. and plur.; syn.: amicitia, necessitudo, notitia): familiaritas tanta nullo cum hospiteut nihil sit familiaritate nostra conjunctius, Cic. Fam. 13, 19, 1; cf.: cum Antipatro Derbete mihisumma familiaritas intercedit, id. ib. 13, 73, 2: cum P. Terentio Hispone mihi summa familiaritas consuetudoque est, id. ib. 13, 65, 1: viri bonifamiliaritate conjuncti, id. Off. 1, 17, 55: memorabilis C. Laelii et P. Scipionis, id. Lael. 1, 4: digna mihi res nostrā familiaritate visa est, id. ib.: Verginii familiaritate delector, id. ib. 27, 101: familiaritatem consuetudo affert, id. Deiot. 14, 39: in alicujus familiaritatem venire, id. Fam. 7, 15, 2: in familiaritatem intrare penitus, id. Q. Fr. 1, 1, 5, § 15: se insinuare, id. Caecin. 5, 13: sese dare, id. Verr. 2, 2, 70, § 169: recipere aliquem, id. Phil. 2, 32, 78: ad ali cujus familiaritatem se applicare, id. Clu. 16, 46: versatus in intima familiaritate hominis potentissimi, id. Balb. 26, 58: aliquem familiaritate devincire, id. Q. Fr. 1, 2, 2, § 4 et saep.
    In plur.: consuetudines et familiaritates, Cic. Off. 1, 17, 53: inveteratas familiaritates exstinguere (opp.: odia sempiterna), id. Lael. 10, 35: jam a sapientium familiaritatibus ad vulgares amicitias oratio nostra delabitur, id. ib. 21, 76.
  2. II. Transf., in plur. concr. for familiares, intimate acquaintances, friends: omnes amicitias et familiaritates intra breve tempus afflixit, Suet. Tib. 51 fin.
    In sing.: e praecipua familiaritate Neronis, Tac. A. 15, 50.

fămĭlĭārĭter, adv., v. familiaris fin.

fămĭlĭŏla, ae, f. dim. [familia], a little family (late Lat.), Hier. Ep. 108, 2.

famino, dicito, Paul. ex Fest. 87, 10 Müll.

fămis, is, f., v. fames init.

fāmōsē, adv., v. famosus fin.

fāmōsĭtas, ātis, f. [famosus], ill fame, infamy, ignominy (post-class. and rare), Tert. Spect. 23.

fāmōsus, a, um, adj. [fama], much talked of (well or ill), i. e. famed, celebrated.

  1. I. In a good sense, famous, renowned (not ante-Aug.): famosae mortis amor, Hor. A. P. 469: mors Junii Blaesi, Tac. H. 3, 38: vir secundis adversisque juxta famosus, id. ib. 1, 10: urbs (Hierosolyma), id. ib. 5, 2 init.: equi, Suet. Calig. 19: victoria, Flor. 3, 7, 6 Duk.; App. M. 11, p. 267: causa (with pulchra), Plin. Ep. 6, 23, 1; 2, 11, 1; 9, 13, 11.
    Sup.: templum, Vulg. 2 Macc. 2, 23.
  2. II. In a bad sense.
    1. A. Infamous, notorious (class.): qui etiam me miserum famosum facit flagitiis suis, Plaut. Fragm. ap. Non. 305, 28: me ad famosas vetuit mater accedere, i. e. meretrices, Poët. ap. Cic. de Or. 2, 68, 277; cf. Cic. Fragm. ap. Non. 306, 5 (Rep. 4, 6 ed. Mos.): famosam veneficiis Martinam, Tac. A. 3, 7; Cato ap. Gell. 9, 12, 7; cf.: et formosus homo fuit et famosus, Lucil. ap. Non. 305, 31: famosa impudensque largitio regis, Sall. J. 15, 5: Hymen, Ov. H. 9, 134 al.
      Esp. law t. t., without reputation, Cod. 5, 40, 9; cf. infamia.
    2. B. Transf., actively, defamatory, slanderous, scandalous (perh. not ante-Aug.): cognitionem de famosis libellis tractavit, libels, Tac. A. 1, 72: probris, id. ib. 11, 25: delationibus, id. ib. 4, 41; so, libelli, Suet. Aug. 55; cf.: de injuriis et libellis famosis, Dig. 46, tit. 10; Cod. Th. 9, 34, 7; Cod. Just. 9, 36, 1: carmen, a lampoon, pasquinade, Hor. Ep. 1, 19, 31: epigrammata, Suet. Caes. 73.
      Sup., App. Mag. p. 324; Spart. Hadr. 15.
      Adv.: fāmōse (acc. to I.), with fame or glory (post-class. and very rare), Aur. Vict. Caes. 20 med.
      Comp.:
      morbum famosius curare, Tert. adv. Marc. 1, 22.

fămŭl, v. 1. famulus init.

fămŭla, ae, f., v. 1. famulus, II.

fămŭlābundus, a, um, adj. [famulor], that serves zealously, serviceable, Tert. adv. Marc. 3, 7.

fămŭlanter, adv., servilely, slavishly, etc., v. famulor fin.

fămŭlāris, e, adj. [famulus], of or belonging to servants or slaves (rare but class.): vestis, * Cic. Tusc. 1, 48, 116: turba, Stat. Ach. 2, 67: jugum, Sen. Troad. 747: jura, i. e. of subjugation, Ov. M. 15, 597: hederae, the Bacchantes, Val. Fl. 2, 268.
In the neutr. adverb., servilely: nec famulare timens, Stat. S. 3, 1, 40.

fămŭlātĭo, ōnis, f. [famulor], a body of domestics, household (post-class.), App. M. 2, p. 115, 10; 6, p. 176, 20.

fămŭlātōrĭus, a, um, adj. [famulor], servile, slavish (post-class.): mendicitas, Tert. ad Nat. 2, 14; id. de Anim. 33; Ambros. de Fid. 5, 5, 58.
Hence, adv.: fămŭlā-tōrĭe, slavishly, Cassiod. Amic. 5, 5.

fămŭlātrix, īcis, f. [famulor], that serves; subst., a female servant, handmaid (postclass.): penna, Sid. Carm. 2, 128: coquina medicinae famulatrix est, Don. ad Ter. And. 1, 1, 3.

fămŭlātus, ūs, m. [famulor], servitude, slavery (rare but class.): in famulatu esse, Cic. Lael. 19, 70: quam miser virtutis famulatus servientis voluptati! id. Off. 3, 33, 117: gravis, Sen. Hippol. 991: in famulatum subeunte natura, Arn. 1, 26: omnis, Vulg. Exod. 1, 14.

fămŭlĭtas, ātis, f. [famulus], a serving, servitude (ante-class.), Att. ap. Non. 109, 28; Pac. ib. 29.

fămŭlĭtĭum, ii, n. [famulus] (ante- and post-class.).

  1. I. Abstr., servitude, slavery: famulitium (al. famuletium) dicebatur, quod nunc servitium, Paul. ex Fest. p. 87, 3 Müll.
  2. II. Concr., the servants or slaves of a household: unus e famulitio, Macr. S. 1, 7: Veneris, Mart. Cap. 8, § 804; Spart. Sever. 6; App. M. 8, p. 179, 36; id. Mag. p. 285, 1.

fămŭlo, āre, v. a. [famulus], to use as a servant, to make serviceable (post-class.): elementa ipsa (Christus), Tert. Apol. 21.

fămŭlor, ātus, 1, v. dep. n. [id.], to be a servant, to serve, attend, wait upon.

  1. I. Prop. (rare but class.): cum autem hi famulantur (with alterius esse and opp. sui esse), Cic. Fragm. ap. Non. 109, 6 (Rep. 3, 25 ed. Mai. et Mos.): alicui jucundo labore, Cat. 64, 161: famulati Deo, Tert. Res. Carn. 47: famulantis fistula Phoebi, Stat. S. 3, 3, 58: Fortuna famulante, Claud. B. G. 513.
    Transf., of inanim. objects: terra omnibus cruciatur horis, multoque plus, ut deliciis, quam ut alimentis nostris famuletur, Plin. 2, 63, 63, § 157.
    Hence, fămŭlan-ter, adv., servilely, submissively, Att. ap. Non. 111, 28 (Rib. Trag. Fragm. p. 218).

1. fămŭlus, i (an archaic form famul, Enn. ap. Non. 110, 9; Lucr. 3, 1035 (al. 1048); for which cf. in the Oscan ‡ famel: famuli origo ab Oscis dependet, apud quos servus famel nominabatur, unde et familia vocata, Paul. ex Fest. p. 87, 5 Müll.), m., and fămŭla, ae (gen. plur.: famulum, Stat. S. 3, 4, 57; Val. Fl. 1, 752; 3, 20; 282) f. [Sanscr. root dhā, to lay, found; Gr. τί-θη-μι; Osc. faama, house, v. Curt. Gr. Etym. p. 254; cf. Corss. Ausspr. 1, 183], a servant, attendant; a maid-servant, handmaid (class.).

  1. I. Masc.: iis, qui vi oppressos imperio coërcent, sit sane adhibenda saevitia, ut heris in famulos, Cic. Off. 2, 7, 24; Enn. ap. Fest. p. 229 Müll. (Ann. v. 157 ed. Vahl.); Plaut. As. 1, 3, 32; id. Mil. 2, 3, 80; id. Stich. 2, 2, 71; Cic. Lael. 15, 55; id. Tusc. 2, 21, 48; id. Rep. 2, 21; Verg. A. 1, 701; Hor. C. 3, 17, 16; Ov. H. 20, 79 et saep.: Idaeae matris famuli, Cic. Leg. 2, 9, 21: sacrorum, Ov. M. 3, 574: dei alumni (Silenus), Hor. A. P. 239: sus erat infestae famulus vindexque Dianae, Ov. M. 8, 272; cf. Verg. A. 5, 95; of Actaeon’s hounds, Ov. M. 3, 229; Vulg. Gen. 41, 12.
  2. II. Fem.: quam famulae longe fugitant furtimque cachinnant, Lucr. 4, 1176; Verg. A. 1, 703; 4, 391; Juv. 14, 81 al.: si virtus famula fortunae est, Cic. Tusc. 5, 1, 2: res familiaris, quae est ministra et famula corporis, id. ib. 1, 31, 75; Vulg. Gen. 12, 16.

2. fămŭlus, a, um, adj. [1. famulus], serving, serviceable, servile (poet.; perh. not ante-Aug.): aquae, Ov. F. 1, 286: turbae, Sil. 13, 360: dextrae, Luc. 4, 207: manus, Sil. 10, 647: artus, Val. Fl. 1, 749: vertex, Ov. Pont. 2, 2, 80: catenae, Claud. in Ruf. 2, 386: ripae, id. III. Cons. Hon. 203.