Lewis & Short

sā̆cro, āvi, ātum, 1, v. a. [sacer], to declare or set apart as sacred; to consecrate, dedicate, or devote to a divinity (class.; cf. consecro).

  1. I. Lit.: ne quis agrum consecrato. Auri, argenti, eboris sacrandi modus esto, Cic. Leg. 2, 9, 22: eum praedam Veientanam publicando sacrandoque ad nihilum redegisse, ferociter increpant, Liv. 5, 25: (agrum) Cypriae, Ov. M. 10, 644: Capitolino Jovi donum ex auro, Suet. Tib. 53 fin.: (laurum) Phoebo, Verg. A. 7, 62: aras, id. ib. 5, 48: vigilem ignem, id. ib. 4, 200: votum immortale, id. ib. 8, 715: inter haec auream aquilam pinnis extendenti similem sacraverant, Curt. 3, 3, 16: templum, in quo Helena sacravit calicem ex electro, Plin. 33, 4, 23, § 81.
    In part. perf.: duabus aris ibi Jovi et Soli sacratis cum immolasset, Liv. 40, 22: arae, Suet. Tib. 14: sacratas fide manus, Liv. 23, 9: sacrata Crotonis Ossa tegebat humus, Ov. M. 15, 55: rite pecudes, Verg. A. 12, 213: templum, id. ib. 2, 165 al.
      1. 2. With a bad accessory signif. (cf. sacer, II.), to devote or doom to destruction, to declare accursed, to condemn: de sacrando cum bonis capite ejus, qui regni occupandi consilia inisset, gratae in vulgus leges fuere, Liv. 2, 8; cf.: caput Jovi, id. 10, 38.
    1. B. Transf., in gen., to set apart, consecrate, devote, give, dedicate a thing to any one (poet. and rare): quod patriae vocis studiis nobisque sacrasti, Cic. poët. Div. 1, 13, 22: hunc illi honorem Juppiter sacravit, Verg. A. 12, 141: tibi sacratum opus, Ov. Tr. 2, 552.
      In a bad sense: injecere manum Parcae, telisque sacrarunt Evandri (Halaesum), Verg. A. 10, 419.
  2. II. Meton.
      1. 1. To render sacred or inviolable by consecration; to hallow, consecrale: hoc nemus aeterno cinerum sacravit honore Faenius, Mart. 1, 117, 1: foedus, quod in Capitolio sacratum fuisset, irritum per illos esse, that had been decreed inviolable, Liv. 38, 33; cf.: sanctiones sacrandae sunt genere ipso aut obtestatione legis, aut, etc., Cic. Balb. 14, 33: sacrata lex, a law whose violation was punished by devoting the offender to the infernal gods, id. Sest. 7, 16; id. Dom. 17, 43; Liv. 2, 33; 3, 17; 7, 41; 9, 39; 36, 38; cf.: sacratae leges sunt, quibus sanctum est, qui quid adversus eas fecerit, sacer alicui deorum sit cum familia pecuniaque, Fest. p. 318 Müll.
      2. 2. Of a deity, to hold sacred, to worship or honor as sacred: haud frustra te patrem deum hominumque hac sede sacravimus, Liv. 8, 6: Vesta sacrata, Ov. M. 15, 864.
    1. B. Transf., in gen., to render imperishable, to immortalize (rare): aliquem Lesbio plectro, Hor. C. 1, 26, 11; cf.: miratur nihil, nisi quod Libitina sacravit, id. Ep. 2, 1, 49: vivit vigetque eloquentia ejus (Catonis), sacrata scriptis omnis generis, Liv. 39, 40: avum Sacrārunt carmina tuum, Ov. P. 4, 8, 64.
      Hence, sā̆crātus, a, um, P. a., hallowed, consecrated, holy, sacred: sacrata jura parentum, Ov. M. 10, 321: jura Graiorum, Verg. A. 2, 157: vittae Sacrati capitis, id. ib. 3, 371: dux, i. e. Augustus, Ov. F. 2, 60; cf.: manus (Tiberii), id. ib. 1, 640: dies sacratior, Mart. 4, 1, 1: numen gentibus sacratissimum, Plin. 33, 4, 24, § 82: homines, devoted to the gods, Macr. S. 3, 7; Aug. Civ. Dei, 2, 26.
      At a later per., Sacratissimus, an epithet of the emperors, Most Worshipful, Dig. 38, 17, 9; Mamert. Pan. ad Maxim. 1 et saep.
      Adv.: sā̆-crātē, in eccl. Lat.,
      1. 1. Holily, piously: vivere, Aug. Ep. 22 fin.
      2. 2. Mysteriously, mystically, Aug. Doctr. Chr. 2, 16.

sā̆crōsanctus (sometimes separately, sā̆crō sanctus, and per tmesin, sacroque sanctum, Plin. 7, 44, 45, § 143; but in Tert. Cor. Mil. 13, the correct read. is sacer sanctusque, not sacer sanctus), a, um, adj. [sacer-sancio], orig., inaugurated or consecrated with religious ceremonies (v. the foll. passage from Liv. 3, 55); hence,

  1. I. Meton., fixed or decreed as inviolable, sacred, inviolable, sacrosanct: ipsis quoque tribunis (plur.), ut sacrosancti viderentur (cujus rei prope jam memoria aboleverat), relatis quibusdam ex magno intervallo caerimoniis, renovarunt; et cum religione inviolatos eos, tum lege etiam fecerunt, sanciendo: ut qui tribunis plebis aedilibus, judicibus, decemviris nocuisset, ejus caput Jovi sacrum esset, etc. Hac lege juris interpretes negant quemquam sacrosanctum esse, sed cum quid eorum cuiquam nocuerit, id sacrum sanciri: itaque aedilem prehendi ducique a majoribus magistratibus: quod etsi non jure fiat (noceri enim ei, cui hac lege non liceat), tamen argumentum esse, non haberi pro sacro sanctoque aedilem; tribunos vetere jure jurando plebis, cum primum eam potestatem creavit, sacrosanctos esse, Liv. 3, 55, 6 sq.; cf.: sacrosanctum dicitur, quod jurejurando interposito est institutum, si quis id violasset, ut morte poenas penderet. Cujus generis sunt tribuni plebis aedilesque ejusdem ordinis, Fest. p. 318 Müll.: sacrosanctum esse nihil potest, nisi quod populus plebesve sanxisset: deinde sanctiones sacrandae sunt genere ipso aut obtestatione legis aut poenā, cum caput ejus, qui contra fecerit, consecratur, Cic. Balb. 14, 33: agi deinde de concordiā coeptum concessumque in condiciones, ut plebi sui magistratus essent sacrosancti, Liv. 2, 33; so of the tribunes of the people, id. 3, 19; 9, 9 (opp. profani); Plin. 7, 44, 45, § 143; cf.: sacrosancta potestas (tribunorum, plur.), Liv. 4, 3; 29, 20 fin.: accusator, velut sacrosanctus erat, Tac. A. 4, 36 fin.: SI QVID SACROSANCTVM EST, an old formula ap. Cic. Balb. 14, 33: in vastatione omnium tuas possessiones sacrosanctas futuras putas? id. Cat. 2, 8, 18: colonos etiam maritimos, qui sacrosanctam vacationem dicebantur habere, dare milites cogebant, Liv. 37, 38 Drak.: Oedipodis ossa, honore arae decorata, quasi sacrosancta, Val. Max. 5, 3 fin.
  2. II. Transf., in gen., most holy, most sacred, venerable (post-Aug.; freq. in the Christian writers): cujus (Rufi) mihi memoria sacrosancta est, Plin. Ep. 7, 11, 3; so, imago tua, App. M. 5, p. 164, 37: ista civitas (Roma), id. ib. 11, p. 270: contemplatio conspectus tui (sc. episcopi), Sid. Ep. 9, 10: de sacrosanctis ecclesiis, Cod. Just. 1, 2.