Lewis & Short

No entries found. Showing closest matches:

1. Săgăris, is; Săgărĭus, ii; Să-gĭārĭus, ii; and Sangărĭus, ii, m., a river in Phrygia and Bitnynia, which empties into the Propontis, now the Sacari or Sacaria.
Form Sagaris, Ov. P. 4, 10, 47; Mart. Cap. 6, § 687 sq.: Sagarius, Sol. 43, § 1: Sagiarius, v. 1. Plin. 6, 1, 1, § 4: Sangarius, Liv. 38, 18, 8.
Hence,

  1. A. Săgărītis, ĭdis, adj. f., of Sagaris: nympha, a nymph beloved by Attis, Ov. F. 4, 229.
  2. B. San-gărĭus, a, um, adj., of Sagaris: puer, i.e. Attis, Stat. S. 3, 4, 41.

sānābĭlis, e, adj. [sano], that can be healed, curable, remediable (rare but class.); of the body: vulnus, Ov. P. 2, 2, 59; id. R. Am. 101: dolor sanabilior, Cels. 2, 8; of the mind, * Cic. Tusc. 4, 37, 80; Sen. Ep. 108, 3.
Sup. and adv. do not occur.

Sanates dicti sunt, qui supra infraque Romam habitaverunt: quod nomen ideo his est inditum, quia cum defecissent a Romanis, brevi post in amicitiam quasi sanatā mente redierunt, Fest. p. 326 Müll.
The word occurred in the laws of the Twelve Tables, acc. to Gell. 16, 10, 8, and Fest. l. l.

sānātĭo, ōnis, f. [sano], a healing, curing (Ciceron.): corporum, Cic. Tusc. 3, 3, 5: malorum, id. ib. 4, 15, 35; cf.: certa et propria (perturbationis animi), id. ib. 4, 28, 60.
Absol., Tert. Fug. ap. Pers. 3.

sānātor, ōris, m. [sano], a healer, curer (late Lat.), Paul. Nol. Carm. 26, 294; 27, 272.

sānātōrĭus, a, um, adj. [sano], giving health (late Lat.), Cassiod. Hist. Trip. 12, 2.

sancaptis, v. saucaptis.

sanchrōmăton, i, n., a plant, otherwise called dracontea, App. Herb. 14.

sancĭo, xi, ctum, 4 (pluperf. sancierat, Pompon. ap. Diom. p. 368 P.; id. ap. Prisc. p. 904 ib.: sancivi, Prisc. 904; Diom. 368; part. perf. sancitum, Lucr. 1, 587; Cass. Sev. ap. Diom. l. l.), v. a. [Sanscr. root sac, sak, to accompany, honor (cf. sequor); whence also sacer; cf. Gr. ἉΓ, ἅγιος, ἁγνός], to render sacred or inviolable by a religious act; to appoint as sacred or inviolable.

  1. I. Lit., mostly of legal ordinances or other public proceedings, to fix unalterably; to establish, appoint, decree, ordain; also, to make irrevocable or unalterable; to enact, confirm, ratify, sanction (freq. and class.; cf.: caveo, scisco).
    1. A. Sancire legem (jus, foedus, etc.): legibus istis, quas senatus de ambitu sancire voluerit, etc., Cic. Planc. 18, 44: Cretum leges, quas sive Juppiter sive Minos sanxit, id. Tusc. 2, 14, 34; cf.: quasdam leges ex integro sanxit, Suet. Aug. 34; and: sancire legem, Ne quis, etc., Liv. 3, 55: tabulas Quas bis quinque viri sanxerunt, Hor. Ep. 2, 1, 24: quam temere in nosmet legem sancimus iniquam, id. S. 1, 3, 67: legem sanciendo, Liv. 3, 55 et saep.
      Pass.: haec igitur lex sanciatur, ut, etc., Cic. Lael. 12, 40, and 13, 44; cf.: M. Valerius consul de provocatione legem tulit diligentius sanctam, Liv. 10, 9: sacrosanctum esse nihil potest, nisi quod populus plebesve sanxisset, Cic. Balb. 14, 33: sanxisset jura nobis, id. Rep. 3, 11, 18: jus utile civitati, Pompon. ap. Prisc. p. 904: in quibus (legibus) illa eadem sancta sunt, Cic. Verr. 2, 2, 50, § 123: cum aut morte tuā sancienda sint consulum imperia, aut impunitate in perpetuum abroganda, Liv. 8, 7: SENTENTIAM, Inscr. Orell. 4405: foedus, to ratify the treaty, Liv. 1, 24; so Cic. Sest. 10, 24: foedera sanguine, id. post Red. ad Quir. 5, 13; Liv. 23, 8 fin.; 25, 16; Tac. A. 12, 46; cf. poet.: foedera fulmine, Verg. A. 12, 200.
    2. B. Sancire lege (edicto, etc.) aliquid, de aliquā re, ut, ne, etc.: alia moribus confirmarunt, sanxerunt autem alia legibus, Cic. Rep. 1, 2, 2; cf.: genus id agrorum certo capite legis confirmari atque sanciri, id. Agr. 3, 1, 3: quod aedilis plebis fuisset, contra quam sanctum legibus erat, Liv. 30, 19: ne res efferatur jurejurando ac fide sanciatur petunt, Caes. B. G. 7, 2; cf. Liv. 39, 37: neque enim rogationibus plebisve scitis sancta sunt ista praecepta, Quint. 2, 13, 6: coetibus ac sacrificiis conspirationem civitatum, Tac. Agr. 27: eadem fuit (causa) nihil de hac re lege sanciendi, Liv. 34, 4: nihil lege ullā in alios sanxit, Just. 3, 2, 8: de jure praediorum sanctum apud nos est jure civili, ut, etc., Cic. Off. 3, 16, 65: inhumanissimā lege sanxerunt, ut, etc., id. Rep. 2, 37, 63; cf.: habeat legibus sanctum, Si quis … uti, etc., Caes. B. G. 6, 20: lege naturae, communi jure gentium sanctum est, ut, etc., Cic. Har. Resp. 14, 32: primo duodecim tabulis sanctum, ne quis, etc., Tac. A. 6, 16: Flaccus sanxit edicto, ne, etc., Cic. Fl. 28, 67: in omne tempus gravi documento sancirent, ne, etc., Liv. 28, 19: nec, quominus id postea liceret, ulla lex sanxit, Cic. Ep. ad Brut. 1, 5, 3.
          1. (β) Without abl.: de quibus confirmandis et sanciendis legem comitiis centuriatis laturus est, Cic. Phil. 10, 8, 17; cf.: acta Caesaris, id. Att. 14, 21, 2: quae dubia sunt, per vos sancire vult, id. Agr. 3 4, 13: augurem Jovis optimi maximi, id. Phil. 13, 5, 12: cum de eo nihil sanxerit, quod antea commissum non erat, id. Rosc. Am. 25, 70: quid est, quod tam accurate tamque diligenter caveat et sanciat, ut heredes sui, etc., id. Fin. 2, 31, 101.
    3. C. With acc. and inf.: rursus fide sanxerunt liberos Tarentinos leges suaque omnia habituros, Liv. 25, 8: omnes liberos esse sanxit, Suet. Claud. 25.
    4. D. Lex sancit, decrees, ordains (with acc. or obj.-clause): at hoc Valeria lex non dicit, Corneliae leges non sanciunt, Cic. Agr. 3, 2, 8: consularis lex sanxit, ne qui magistratus sine provocatione crearetur, id. Rep. 2, 31, 54; cf.: res et ab naturā profectas et ab consuetudine probatas, legum metus et religio sanxit, id. Inv. 2, 53, 160.
    5. E. Poet., with relative-clause: quid quaeque queant, per foedera naturaï, Quid porro nequeant, sancitum quandoquidem exstat, Lucr. 1, 587.
  2. F. To render sacred to any one, to devote, consecrate, dedicate: sancire alicui carmina, Stat. S. 3, 3, 215; cf. id. Th. 11, 344: templum, Coripp. 4, 264.
  3. II. Transf., to forbid under pain of punishment, to enact a penalty against (very rare): incestum pontifices supplicio sanciunto, Cic. Leg. 2, 9, 22; cf.: noxiae poena par esto, ut in suo vitio quisque plectatur: vis capite, avaritia multa, honoris cupiditas ignominiā sanciatur, id. ib. 3, 20, 46; id. Planc. 19, 47: hoc (sc. insidiae) quamquam video neque more turpe haberi, neque aut lege sanciri aut jure civili: tamen naturae lege sanctum est, id. Off. 3, 17, 69: erranti viam non monstrare, quod Athenis exsecrationibus publicis sanctum est, id. ib. 3, 13, 55: Solon capite sanxit, si qui in seditione non alterius utrius partis fuisset, made it a capital offence, id. Att. 10, 1, 2.
    With abl. of fine: injurias factas quinque et viginti assibus sanxerunt, Gell. 20, 1, 31.
    Hence, sanc-tus, a, um, P. a.
    1. A. Orig., rendered sacred, established as inviolable, i. e. sacred, inviolable (whereas sacer signifies consecrated to a deity. Thus, e. g., a temple, grove, or the like, is sacer locus; but sanctus locus is any public place which it is forbidden to injure or disturb. A sacer locus is also sanctus, but the converse is not always true): proprie dicimus sancta, quae neque sacra neque profana sunt, sed sanctione quādam confirmata, ut leges sanctae sunt, quia sanctione quādam sunt subnixae. Quod enim sanctione quādam subnixum est, id sanctum est, etsi deo non sit consecratum, Dig. 1, 8, 9: sanctum est, quod ab injuriā hominum defensum atque munitum est … In municipiis quoque muros esse sanctos, ib. 1, 8, 8; cf.: sanctae res, veluti muri et portae, ib. 1, 8, 1: campus, Cic. Rab. Perd. 4, 11: tribuni ejus (plebis) essent sanctique sunto, id. Leg. 3, 3, 9 (cf. sacrosanctus): societas, id. Off. 1, 8, 26; id. Rep. 1, 32, 49: fides induciarum, Liv. 8, 37: nullum esse officium, nullum jus tam sanctum atque integrum, quod non ejus scelus atque perfidia violarit et imminuerit, Cic. Rosc. Am. 38, 109; so, officium, id. Quint. 6, 26: poëtae … poëtae nomen, id. Arch. 8, 18 sq.
      Hence, aerarium sanctius, a special treasure of the State, which was only to be used in cases of extreme necessity (v. aerarium).
      Of persons: hospites ab injuriā prohibent sanctosque habent, Caes. B. G. 6, 23: ut vestris etiam legionibus sanctus essem, Cic. Phil. 2, 24, 60: uxor, Phaedr. 3, 10, 30.
      Because to the idea of inviolability is readily attached that of exalted worth, of sacredness, or divinity (as, on the contrary, our word sacred afterward received the meaning of inviolable, e. g. sacred rights, a sacred promise, sacred honor, etc.), sanctus denotes,
    2. B. Venerable, august, divine, sacred, pure, holy (very freq. and class.); of a divinity, and of things in any way belonging to one: Saturno sancte create, Enn. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 607 Vahl.): Juno Saturnia sancta dearum, id. ap. Serv. ad Verg. A. 4, 576 (Ann. v. 65 ib.): teque pater Tiberine (veneror) tuo cum flumine sancto, id. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 55 ib.): numen, Lucr. 5, 309; 6, 70: sedes deum, id. 5, 147; Cic. Rep. 5, 5, 7: fana, Lucr. 5, 74: delubra, id. 6, 417; 6, 1272: sanctus augustusque fons, Cic. Tusc. 5, 12, 36: sanctior dies (with sollemnis), Hor. C. 4, 11, 17: ignes (of a sacrifice), Verg. A. 3, 406 et saep.
      After Augustus, a title given to the emperors, Ov. F. 2, 127; Val. Fl. 1, 11: sanctius et reverentius est visum nomen Augusti, Flor. 4, 12, 66: intra limina sanctioris aulae, Mart. 5, 6, 8 (al. aevi): amicitiae sanctum et venerabile nomen, Ov. Tr. 1, 8, 15: libertas, Liv. 3, 52: pudicitia, id. 3, 52.
      1. 2. Of character, morally pure, good, innocent, pious, holy, just, etc. (freq. and class.): cum esset ille vir exemplum innocentiae, cumque illo nemo neque integrior esset in civitate neque sanctior, Cic. de Or. 1, 53, 229; cf.: sanctissimi viri, id. Lael. 11, 39: homines frugalissimi, sanctissimi, id. Fl. 29, 71: sancti et religiosi, id. Rosc. Com. 15, 44; cf.: qui sunt sancti, qui religionum colentes, id. Planc. 33, 80: vir in publicis religionibus foederum sanctus et diligens, id. Verr. 2, 5, 19, § 49: veteres et sancti viri, Sall. Fragm. ap. Macr. S. 2, 9: sanctius consilium, Liv. 30, 16; cf.: jura magistratusque legunt sanctumque senatum, Verg. A. 1, 426: da (mihi) justo sanctoque videri, Hor. Ep. 1, 16, 61: Dareus ut erat sanctus et mitis, Curt. 3, 8, 5: amores, pure, chaste, Cic. Fin. 3, 20, 68; cf.: virgines, Hor. C. 1, 2, 27: sanctissima conjux, Verg. A. 11, 158: pudor, Tib. 1, 3, 83: mores (with pudicitia), Juv. 10, 298 et saep.: me quidem id multo magis movet, quod mihi est et sanctius antiquius, Cic. Att. 12, 19, 4: quod apud omnes leve et infirmum est, id apud judicem grave et sanctum esse ducatur? id. Rosc. Com. 2, 6; cf.: est et sancta et gravis oratio (Calvi), Quint. 10, 1, 115; so comp.: oratio, id. 8, 3, 24: genus orationis, id. 4, 2, 125: eloquentia, Tac. Or. 4: manus sanctas habere, Val. Max. 2, 2, 8: sanctissima disciplina (Stoicorum), Gell. 1, 2, 7; cf. Lucr. 3, 371.
    3. C. In eccl. Lat., substt.
      1. 1. sanctus, i, m., a saint, holy man: sancti tui, Vulg. 2 Par. 6, 41: omnes sancti ejus, id. Psa. 30, 24.
      2. 2. sanctum, i, n., a holy place; esp.: sanctum sanctorum, Vulg. Exod. 26, 34 et saep.: in sancto habitas, id. Psa. 21, 4.
        Also in plur.: sancta sanctorum, Vulg. Exod. 40, 11 et saep.: violare sancta, id. Judith, 9, 11.
        Adv.: sanctē (acc. to B.), solemnly, conscientiously, scrupulously, religiously, with holy awe, etc.: jurare, Plaut. Capt. 4, 2, 112; Ter. Hec. 1, 1, 4: adjurare, Plaut. Cist. 2, 3, 27; Ter. Hec. 2, 2, 26: nimis sancte pius, Plaut. Rud. 4, 7, 8; cf.: pie sancteque colimus naturam excellentem, Cic. N. D. 1, 20, 56: auguste sancteque consecrare, id. ib. 2, 24, 62: disce verecundo sanctius ore loqui, Mart. 8, 1, 2: multa sunt severius scripta quam in antiquis legibus et sanctius, Cic. Rab. Post. 4, 8: se sanctissime gerere, id. Q. Fr. 1, 2, 4, § 13: te sancte precor, Liv. 2, 10: illae (tabulae) servantur sancte, scrupulously, religiously, Cic. Rosc. Com. 2, 7; cf.: me ea, quae tibi promitto ac recipio, sanctissime esse observaturum, id. Fam. 5, 8, 5: virgines tam sancte habuit, Curt. 3, 12, 21: exempla conservatae sanctissime utrobique opinionis, Quint. 1, 2, 4: apud Sallustium dicta sancte et antique, purely, chastely, id. 8, 3, 44.

sanctē, adv., v. sancio, P. a. fin.

* sanctesco, ĕre, v. inch. n. [sanctus], to become sacred: per nos sanctescat genus (Pelopidarum), Att. ap. Non. 143, 23 (Trag. Rel. p. 163 Rib.).

sanctĭfĭcātĭo, ōnis, f. [sanctifico], sanctification (eccl. Lat.), Tert. Exhort. ad Cast. 1; Sid. Ep. 8, 14; Vulg. 1 Cor. 1, 30 et saep.

sanctĭfĭcātor, ōris, m. [sanctifico], a sanctifier (eccl. Lat.), Tert. ap. Prax. 2; Aug. Conf. 10, 34; Vulg. Ezech. 37, 28.

sanctĭfĭcĭum, ii, n. [sanctifico], sanctification; meton., a sanctuary (eccl. Lat.), Tert. Res. Carn. 47 (from Paul. ad Rom. 6, 19); Vulg. Psa. 77, 69.

sanctĭfĭco, āvi, ātum, 1, v. a. [sanctusfacio], to make holy or treat as holy, to sanctify, consecrate, dedicate (eccl. Lat.), Tert. Or. 3; id. Exhort. ad Cast. 7; Prud. Cath. 3, 15; Vulg. Gen. 2, 3 et saep.

sanctĭfĭcus, a, um, adj. [sanctifico], sanctifying (eccl. Lat.): auctor Spiritus, Juvenc. praef. 1 fin.

sanctĭlŏquus, a, um, adj. [sanctus-loquor], speaking holily (eccl. Lat.): Lucas, Prud. Apoth. 1070: propheta, Paul. Nol. Carm. 23, 228.

sanctĭmōnĭa, ae, f. [sanctus; cf.: acrimonia, parsimonia, etc.], sacredness, sanctity, moral purity, virtuousness, chastity, etc. (rare but class.): ad deorum religionem et sanctimoniam demigrasse, Cic. Rab. Perd. 10, 30: habere domum clausam pudori et sanctimoniae, patentem cupiditati et voluptatibus, id. Quint. 30, 93: summa sanctimonia, id. ib. 17, 55: priscae sanctimoniae virgo, Tac. A. 3, 69 fin.; cf. id. ib. 2, 86: femina sanctimoniā insignis, id. ib. 12, 6: nuptiarum, Auct. Her. 4, 33, 44: sine quā nemo videbit Deum, Vulg. Heb. 12, 14.

sanctĭmōnĭālis, e, adj. [sanctimonia], holy; of Christians, pious, religious (late Lat.): vita, i. e. a monastic life, Cod. Just. 1, 3, 56: mulier, i. e. a nun, ib. 1, 2, 13.
As subst.: sanctĭmōnĭālis, is, f., a nun, Aug. Ep. 169; id. Retract. 2, 22.
Adv.: sanctĭmōnĭālĭter, holily, piously: degere, i. e. in a cloister, Cod. Just. 1, 3, 56.

sanctĭo, ōnis, f. [sancio], an establishing, ordaining, or decreeing as inviolable under penalty of a curse; a decree, ordinance, sanction: sanctiones sacrandae suntpoenā, cum caput ejus qui contra fecerit consecratur, Cic. Balb. 14, 33; 16, 36; cf.: legis sanctio poenaque, id. Verr. 2, 4, 66, § 149: sanctio legum, quae novissime certam poenam irrogat iis, qui praeceptis legis non obtemperaverint, Dig. 48, 19, 41; cf.: interdum in sanctionibus adicitur, ut qui ibi aliquid commisit, capite puniatur, ib. 1, 8, 9: neque vero leges Porciae quicquam praeter sanctionem attulerunt novi, Cic. Rep. 2, 31, 54: plus valet sanctio permissione, Auct. Her. 2, 10, 15: jacere irritas sanctiones, Liv. 4, 51: pragmatica, Cod. Just. 1, 2, 10.

sanctĭtas, ātis, f. [sanctus].

  1. I. Inviolability, sacredness, sanctity: tribunatūs, Cic. Sest. 37, 79: regum, Caes. ap. Suet. Caes. 6; cf.: regii nominis, Sall. Fragm. ap. Serv. Verg. G. 4, 211: sanctitas templi insulaeque, Liv. 44, 29: templo sanctitatem tribuere, Tac. A. 3, 62 fin.; cf.: augusti atque inviolati soli, Liv. 45, 5: fori, Quint. 11, 3, 58: mecum deorum et hominum sanctitates omnes et religiones afuerunt, Cic. Red. in Sen. 14, 34: propter sanctitatem aliquam, Massur. Sabin. ap. Gell. 4, 9, 8: patria sanctitas, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 4, 2.
  2. II. (Acc. to sanctus, B.) Moral purity, holiness, sanctity, virtue, piety, integrity, honor, purity, chastity, etc.: omnes cives sic existimant, quasi lumen aliquod exstinctis ceteris elucere sanctitatem et prudentiam et dignitatem tuam, Cic. Fam. 4, 3, 2; cf.: exemplum veteris sanctitatis, id. Phil. 3, 6, 15: deos ipsos innocentiā et sanctitate laetari, Plin. Pan. 3 fin.: si pudor, si modestia, si pudicitia, si temperantia poenae metu coercebuntur, non sanctitate suā se tuebuntur? virtue, Cic. Fin. 2, 22, 73: deos placatos pietas efficiet et sanctitas, id. Off. 2, 3, 11; cf.: sanctitas est scientia colendorum deorum, id. N. D. 1, 41, 116: quae potest esse pietas? quae sanctitas? quae religio? … cum quā (pietate) simulet sanctitatem et religionem tolli necesse est, id. ib. 1, 2, 3; cf. id. Top. 23, 90.
    Plur.: deorum cultus religionumque sanctitates, Cic. N. D. 2, 2, 5: matronarum, id. Cael. 13, 32; cf. Inscr. Orell. 2739; and: pudorem sanctitatemque feminarum abrogare, Liv. 34, 6; so, dominae, Tac. A. 14, 60: docentis, towards his pupils, Quint. 2, 2, 3: ducis, Flor. 2, 6, 40.
    Of a man, chastity, Plin. Ep. 1, 12, 5; Vell. 2, 29, 3; Sid. Ep. 6, 10: vir summae sanctitatis, Treb. Pol. Trig. Tyr. 21: sanctitas (orationis) Calvi, Quint. 12, 10, 11; cf.: sanctitas et ut sic dicam virilitas ab his (sc. veteribus Latinis) petenda, id. 1, 8, 9 (v. sanctus, near the end).
    As the title of a bishop, Cassiod. Var. 3, 37.

sanctĭtūdo, ĭnis, f. [sanctus].

  1. I. Mostly ante-class. for sanctitas, sacredness, sanctity: Jovis, Att. ap. Non. 173, 33: Apollinis, Turp. ib. 174, 5: nominis matronae sanctitudinem, Afran. ib. 174, 9: fani, Quadrig. ap. Gell. 17, 2, 19 sq.: sepulturae, Cic. Rep. Fragm. ap. Non. 174, 7 (4, 8 Mos.).
    In plur., Att. ap. Non. 174, 2.
  2. II. In the postclass. per., transf., uprightness, purity, Capitol. Ver. 8: domum tuam decet sanctitudo, Domine, Vulg. Psa. 92, 5.

* sanctor, ōris, m. [sancio], an establisher, ordainer: legum, Tac. A. 3, 26 fin.

sanctŭārĭum, ii, n. [sanctus] (postAug. for sacrarium).

  1. I. A place for keeping sacred things, a shrine, sanctuary, Aggen. Limit. p. 61 Goes.; Vulg. Dan. 8, 13 et saep.
  2. II. The private cabinet of a prince: Mithridatis, Plin. 23, 8, 77, § 149; Sicul. Fl. p. 16 Goes.; Inscr. Orell. 2388.

sanctus, a, um, Part. and P. a. of sancio.

Sancus, i, m., a deity of the Sabines, also worshipped at Rome; the same as Dius Fidius and Semo, Varr. L. L. 5, § 66 Müll.; Ov. F. 6, 213 sq.; Liv. 8, 20; 32, 1; Prop. 4 (5), 9, 74 (Müll. sanctus); Sil. 8, 422; Fest. s. v. praedia, p. 238 Müll.; id. s. v. propter, p. 229 ib.; Lact. 1, 15, 8; Aug. Civ. Dei, 18, 19; and v. Semo.

sandăla, ae, f., a very white kind of corn, Plin. 18, 7, 11, § 62 (v. l. scandala); also called scandŭla, Edict. Diocl. 27; Isid. Orig. 17, 3, 11.

sandălĭārĭus, a, um, adj. [sandalium], of or belonging to sandals: Apollo Sandaliarius, who had a statue in the Sandal-street (in the fourth region of Rome), Suet. Aug. 57.
Subst.: Sandălĭārĭus, ii, m. (sc. vicus), Sandal-street, Shoemakers’-street: in Sandaliario forte apud librarios fuimus, Gell. 18, 4, 1; cf. VICVS, Inscr. Grut. p. 79, 5.
Sandaliarius signifies also a sandal-maker in Inscr. Spon. Miscell. Ant. p. 114 (perh. in Plaut. Aul. 3, 5, 39, sandaliarii sutores should be read instead of sedentarii sutores).

* sandălĭgĕrŭlae, ārum, f. [sandalium-gerulus], maids who carried their mistresses’ slippers, sandal-bearers, slipper-carriers, Plaut. Trin. 2, 1, 22.

Sandălĭos, ii, f., an island near Samos, Plin. 31, 5, 37, § 135.

Sandălĭōtis, ĭdis, f., = Σανδαλιῶτις, an ancient name of Sardinia; acc. Sandaliotim, Plin. 3, 7, 13, § 85.

sandălis, ĭdis, f., a kind of palm-tree, Plin. 13, 4, 9, § 43.

sandălĭum, ii, n. (plur. scanned sandālĭa, Albin. 2, 65), = σανδάλιον, a slipper, sandal, Turp. ap. Non. 427, 28; Ter. Eun. 5, 7, 4; Vulg. Judith, 10, 3

sandăpĭla, ae, f., a common kind of bier for people of the lower classes (persons of rank were borne on a lectica), Suet. Dom. 17 fin.; Mart. 8, 75, 14; 2, 81, 2; 9, 3, 12; Juv. 8, 175; Suet. Dom. 17; cf. Fulg. Expos. Serm. Ant. p. 558.

sandăpĭlārĭus, ii, m. [sandapila], one that carries a sandapila, a corpse-bearer, Sid. Ep. 2, 8.

sandăpĭlo, νεκροθάπτης, Gloss. Lat. Gr.

sandărăca (sandĕrăca and san-dărăcha), ae, f., = σανδαράκη (σανδαράχη).

  1. I. Sandarach, a red coloring matter, Plin. 34, 18, 56, § 178; 35, 6, 22, § 39; Vitr. 7, 12; 12, 8, 3; Paul. ex Fest. p. 324 Müll.
  2. II. Bee-bread, also called cerinthus and erithace. Plin. 11, 7, 7, § 17.

sandărăcātus, a, um, adj. [sandaraca, I.], mixed with sandarach: acetum, Plin. 35, 15, 50, § 177.

sandărăcĕus, a, um, adj. [sandaraca, I.], of sandarach: color, Labeo ap. Fulg. 559, 19.

sandărăcīnus (sandĕr-), a, um, adj., = σανδαράκινος, of the color of sandarach: os (merulae), Naev. ap. Fest. p. 324 Müll. (Com. Rel. p. 24 Rib.).

sandarēsus, i, f., a precious stone found in India and Arabia, a kind of onyx, Plin. 37, 7, 28, § 102 (also, sandrastos, sandaresius, sandarestos).

sandix (sandyx), [imacrbreve]cis (long, Prop. 2, 25 (3, 20), 45; short, Grat. Cyn. 86), f., = σάνδυξ (σάνδιξ), vermilion or a color like vermilion, Plin. 35, 6, 12, § 30; 35, 6, 23, § 40; 35, 6, 26, § 45; Verg. E. 4, 45; Prop. l. l.; Grat. l. l.; Vop. Aur. 29.

sānē, adv., v. sanus fin.

sānesco, ĕre, v. inch. n. [sanus], to become sound, get well, heal (post-Aug.): insanientes sub somno sanescunt, Cels. 3, 18: corpus, id. 2, 8: ulcera, id. 3, 22; Plin. 17, 23, 35, § 214: vulnera, Col. 6, 7, 4: cutis, Cels. 8, 4 et saep.

Sangărĭus, ii, v. Sagaris.

Sanguālis, e, v. Sanqualis.

sanguen, ĭnis, v. sanguis init.

* sanguĭcŭlus, i, m. dim. [sanguis], a blood-pudding, black-pudding, Plin. 28, 14, 58, § 209.

sanguĭlentus, a, um, v. sanguinolentus.

sanguĭnālis, e, v. sanguinarius, I.

sanguĭnārĭus, a, um (also late Lat. sanguĭnāris, e, Vulg. Ecclus. 42, 5), adj. [sanguis], of or belonging to blood, blood-,

  1. I. Lit.: herba, an herb that stanches blood, the Gr. πολύγονον, Col. 7, 5, 19; also called sanguinaria alone, Plin. 27, 12, 91, § 113, and sanguinalis herba, Col. 6, 12 fin.; Cels. 2, 33; 3, 22 fin.: latus sanguinare, covered with blood, Vulg. Ecclus. 42, 5.
  2. II. Trop., blood-thirsty, bloody, sanguinary (rare but class.): juventus, Cic. Att. 2, 7, 3: Claudius (with saevus), Suet. Claud. 34: bella (with cruenta), Just. 29, 3, 3: sententiae, Plin. Ep. 4, 22, 6: illud responsum, Plin. 19, 8, 53, § 169.

sanguĭnātĭo, ōnis, f. [sanguino], a bleeding (late Lat.), Cael. Aur. Tard. 4, 6, 87.

sanguĭnĕus, a, um, adj. [sanguis].

  1. I. Lit., of blood, consisting of blood, bloody, blood- (class.; a favorite word of the Aug. poets): imber, * Cic. Div. 2, 28, 60: guttae, Ov. M. 2, 360; 14, 408: dapes, Tib. 1, 5, 49: manus, Ov. M. 1, 143: lingua, id. ib. 3, 57: humus, id. H. 16, 334; cf. mater, id. M. 3, 125: hasta, Stat. Th. 8, 436: pulmo, Sen. Agam. 760; Plin. 11, 37, 72, § 188: caedes, Ov. M. 13, 85: rixae, Hor. C. 1, 27, 4: bellum, Val. Fl. 5, 308; 6, 134: crines, Stat. Th. 10, 173: leo, Val. Fl. 3, 588.
    1. B. Blood-thirsty: vir, i. e. Hannibal, Sil. 1, 40: Mavors, Verg. A. 12, 332: Mars, Ov. R. Am. 153.
  2. II. Transf., blood-colored, blood-red (poet. and in postAug. prose): jubae (anguium), Verg. A. 2, 207: cometae, id. ib. 10, 273: mora, id. E. 6, 22: Luna, Ov. Am. 2, 1, 23: sagulum, Sil. 4, 519: color vini, Plin. 14, 9, 11, § 80: sucus, id. 21, 16, 56, § 95: frutices, id. 16, 18, 30, § 74: virgae, Dig. 49, 9, 9: cristae, Col. 8, 2, 9: flores, id. 10, 242.

sanguĭno, āre, v. n. [sanguis].

  1. I. Lit., to be bloody; to bleed, run with blood (postAug. and very rare): femina sanguinans (in menstruation), Tert. adv. Marc. 4, 20: lacertos sanguinantes porrigere, Quint. Decl. 10, 8; 10, 18.
    1. B. Transf., to be of a blood-color: unda purpureis profundis, Sol. poët. in Anthol. Lat. II. p. 384 Burm. (234 Meyer): colubrum veneno noxio colla sanguinantem, App. M. 5, p. 160, 20 (cf.: sanguineae jubae anguium, Verg. A. 2, 207).
  2. * II. Trop., to be blood-thirsty, sanguinary: sanguinans eloquentia (sc. delatorum), Tac. Or. 12.

sanguĭnŏlentia, ae, f. [sanguinolentus], a congestion, a blood-shot condition: oculorum, Cael. Aur. Acut. 1, 1, 10.

sanguĭnŏlentus (collat. form san-guĭlentus, Scrib. Comp. 182), a, um, adj. [sanguis]

  1. I. Lit., full of blood, bloody (class., but, like sanguineus, mostly poet.; not in Cic.): torques, Quadrig. ap. Gell. 9, 13, 18; so, soror, Tib. 2, 6, 40: pectora, Ov. H. 3, 50: ille, id. F. 4, 844: Erinys, id. H. 6, 46: (Curetes) inter se armis Ludunt in numerumque exsultant sanguinolenti, Lucr. 2, 631; v. Lachm. ad h. l.: Allia … vulneribus Latiis, Ov. A. A. 1, 414: seditiones, Varr. ap. Non. 465, 33.
    1. B. Transf., bloodred: color, Ov. Am. 1, 12, 12.
  2. II. Trop., full of blood, bloody, sanguinary: palma, Auct. Her. 4, 39, 51: centesimae, qs. bloodsucking, Sen. Ben. 7, 10, 3: littera, i. e. offensive, injurious, Ov. Ib. 4.

sanguĭnōsus, a, um, adj. [sanguis]; in late medic. lang., sanguineous, plethoric, Cael. Aur. Acut. 3, 4.

sanguis, ĭnis (acc. SANGVEM, Inscr. Fratr. Arval. tab. 41, 22; Inscr. Orell. 2270 and 5054; cf. ex-sanguis, acc. -em.
Neutr. collat. form sanguen, ante-class., Enn. ap. Non. 224; id.ap.Cic.Rep. 1, 41, 64; id.ap.Cic. Fin. 5, 11, 31; Cic. de Or. 3, 58, 218; id. ap. Prisc. p. 708 P.; Cato ap. Gell. 3, 7, 19; Att. and Varr. ap. Non. l. l.; Lucr. 1, 837; 1, 860; Petr. 59, 1; Arn. 1, 36), m. [etym. dub.; prob. root sak-, sag-, to drop, flow; cf. Angl.-Sax. sūc-an; Germ. saugen], blood (class. only in the sing.; cf. cruor).

  1. I. Lit.: guttam haut habeo sanguinis, Plaut. Most. 2, 2, 76: quod sanguen defluxerat, Cato ap. Gell. 3, 7, 19: sine sanguine hoc fieri non posse, bloodshed, Ter. Eun. 4, 7, 9: sanguen creari, Lucr. 1, 837: nobis venas et sanguen … esse, id. 1, 860: in quem (ventriculum cordis) sanguis a jecore per venam illam cavam influit: eoque modo ex his partibus sanguis per venas in omne corpus diffunditur, Cic. N. D. 2, 55, 138: fluvius Atratus sanguine, id. Div. 1, 43, 98: flumine sanguinis meum reditum interclu, dendum putaverunt, id. Red. ad Quir. 5, 14; id. Red. in Sen. 3, 6: nuntiatum est, in foro Subertano sanguinis rivos per totum diem fluxisse, Liv. 26, 23, 5: cum rivi sanguis flammam orientem restinguere, id. 28, 23, 2: pugnatum ingenti caede utrimque, plurimo sanguine, Liv. 2, 64: haurire sanguinem, to shed (another’s) blood: ad meum sanguinem hauriendum advolaverunt, Cic. Sest. 24, 54: tanti sanguinis nostri hauriendi est sitis, Liv. 26, 13, 14: nisi hauriendum sanguinem laniendaque viscera nostra praebuerimus, id. 9, 1, 9: relicum sanguinem jubentes haurire, id. 22, 51, 7: multum sanguinem invicem hausimus, Curt. 4, 14, 17: multorum sanguinem hauserunt, Sen. Ben. 6, 30, 5; Lact. 5, 1, 8: sanguinem dare, to shed (one’s own) blood, give (one’s) life: in beluas strinximus ferrum, hauriendus aut dandus est sanguis, Liv. 7, 24, 4: dandus invidiae est sanguis, id. 3, 54, 4: quid super sanguinis, qui dari pro re publicā posset, rogitantes, id. 4, 58, 13; Sen. Ira, 1, 2, 2; 3, 18, 2: sanguinem mittere, to bleed, let blood, Cic. Att. 6, 1, 2; so Cels. 2, 10; 4, 13; for which: emittere sanguinem de aure, Col. 6, 14, 3: sub caudā, id. 7, 5, 19; 6, 6, 4; 6, 9, 1: demere (e capite), Varr. R. R. 2, 1, 23: detrahere (ex auriculā), Col. 6, 14, 3; Cels. 2, 10, 4; 6, 6, 26: ex adversā parte de auriculā sanguinem mittere, Col. 7, 10, 2: supprimere sanguinem, to stanch, stop, Cels. 2, 10; for which: cohibere, id. 8, 4; Plin. 22, 25, 71, § 147: sistere, id. 20, 7, 25, § 59; 28, 18, 73, § 239.
      1. 2. Plur. (late Lat.): vir sanguinum, i. e. bloody, violent, cruel, Vulg. 2 Reg. 16, 7, 8; id. Psa. 5, 6; 25, 9; 54, 23; cf.: libera me de sanguinibus, i. e. the guilt of shedding blood, id. ib. 50, 15: vae civitati sanguinum, id. Ezech. 24, 9.
    1. B. Transf. (class.; esp. freq. in the poets).
      1. 1. Blood, i. e. consanguinity, descent, race, stock, family.
        1. a. Abstr.: sanguine conjuncti, blood-relations, relatives by blood, Cic. Inv. 2, 53, 161; Sall. J. 10, 3: alicui materno a sanguine jungi, Ov. M. 2, 368: alicui sanguine cohaerere, Quint. 8, 3, 75: progeniem Trojano a sanguine duci, Verg. A. 1, 19; cf.: genus alto a sanguine Teucri, id. ib. 4, 230: Semiramio Polydaemona sanguine cretum, Ov. M. 5, 85: sanguine cretus Sisyphio, id. ib. 13, 31: nostri quoque sanguinis auctor Juppiter est, id. ib. 13, 142: nec iis tantum quos sanguine attingit amandus, Plin. Ep. 7, 24, 2: sanguinem sociare, Liv. 4, 4, 6: Tiridates sanguinis ejusdem, Tac. A. 6, 32.
        2. b. Concr., a descendant, offspring: o pater, o genitor, o sanguen dis oriundum! Enn. ap. Cic. Rep. 1, 41, 64; and id. ap. Prisc. p. 708 P. (Ann. v. 117 Vahl.); cf.: non magis in alienis, quam in proximis ac sanguine ipso suo exerceret, Liv. 7, 4, 3: in suum sanguinem saevire, id. 40, 5, 1: Alexandri sanguis et stirps, Curt. 10, 6, 10: suum sanguinem perditum ire, Tac. A. 4, 66; 3, 4: ne secus quam suum sanguinem (eum) foveret ac tolleret, id. ib. 4, 8; Vell. 1, 10, 5; Val. Max. 5, 9, 4: seu deos regesve canit, deorum Sanguinem, etc., Hor. C. 4, 2, 14: clarus Anchisae Venerisque sanguis (i. e. Æneas), id. C. S. 50: regius sanguis (i. e. Europa), id. C. 3, 27, 65: vos, o Pompilius sanguis (i. e. the Pisos), id. A. P. 292: non ego, pauperum Sanguis parentum, id. C. 2, 20, 6: pro sanguine tuo, Ov. M. 5, 515: sanguis meus, Verg. A. 6, 836: tuus, Tib. 1, 6, 66; Stat. Th. 3, 559.
      2. 2. Of other fluids (rare): et viridis nemori sanguis decedit et herbis, Manil. 5, 212: Baccheus, i. e. wine, Stat. Th. 1, 329; cf. Plin. 14, 5, 7, § 58: Pallas amat turgentes sanguine baccas, Nemes. Ecl. 2, 50.
  2. II. Trop., vigor, strength, force, spirit, life (class.), Plaut. Bacch. 1, 2, 45: amisimus, mi Pomponi, omnem non modo sucum ac sanguinem, sed etiam colorem et speciem pristinam civitatis, Cic. Att. 4, 18, 2 (4, 16, 10); cf. Sall. Fragm. Or. Lepidi, § 25: vos o, quibus integer aevi Sanguis, ait, solidaeque suo stant robore vires, Verg. A. 2, 639: quae cum de sanguine detraxisset aerarii, had bled the treasury (the figure taken from blood-letting), Cic. Verr. 2, 3, 36, § 83; cf.: cum ἐξ ἀφαιρέσεως provinciam curarit, sanguinem miserit, etc., id. Att. 6, 1, 2: missus est sanguis invidiae sine dolore, id. ib. 1, 16, 11: qui ab illo pestifero ac perdito civi jam pridem rei publicae sanguine saginantur, id. Sest. 36, 78; cf.: illa in agendis causis jam detrita: Jugulum petere et Sanguinem mittere … nec offendunt tamen, Quint. 8, 6, 51.
    Of vigor, force of style: sucus ille et sanguis incorruptus usque ad hanc aetatem oratorum fuit, in quā naturalis inesset, non fucatus nitor, Cic. Brut. 9, 36: orationis subtilitas etsi non plurimi sanguinis est, etc., id. Or. 23, 76: sanguine et viribus niteat, Quint. 8, 3, 6; so (with vires) id. 10, 2, 12: Calvus metuens, ne vitiosum colligeret, etiam verum sanguinem deperdebat, Cic. Brut. 82, 283: dicta plena sanguinis, Quint. 11, 1, 34: sanguinem ipsum ac medullam verborum ejus eruere atque introspicere penitus, Gell. 18, 4, 2.

sanguĭsūga, ae, f. [sanguis-sugo], a blood-sucker, leech (called also hirudo), Cels. 5, 27, 16; Plin. 8, 10, 10, § 29; 32, 10, 42, § 123; Vulg. Prov. 30, 15.

sănĭes, em, e, f. [a weakened form of sanguis].

  1. I. Diseased or corrupted blood, bloody matter, sanies (cf.: pus, tabes): ex his (vulneribus ulceribusque) exit sanguis, sanies, pus. Sanguis omnibus notus est: sanies est tenuior hoc, varie crassa et glutinosa et colorata: pus crassissimum albidissimumque, glutinosius et sanguine et sanie, etc., Cels. 5, 26, 20: saxa spargens tabo, sanie et sanguine atro, Enn. ap. Cic. Tusc. 1, 44, 107, and id. ap. Cic. Pis. 19 (Trag. v. 414 Vahl.); Cato, R. R. 157, 3; Pac. ap. Cic. Tusc. 1, 44, 106 (Trag. Rel. p. 84 Rib.); (with tabo), Verg. A. 8, 487; 3, 618; 3, 625; 3, 632; id. G. 3, 493: saniem conjecto emittite ferro, Ov. M. 7, 338; Tac. A. 4, 49 al.
  2. II. Transf., of similar fluids (poet. and in post-Aug. prose): (Laocoon) Perfusus sanie vittas atroque veneno, venomous slaver of the serpent, Verg. A. 2, 221; cf.: nullā sanie polluta veneni, Luc. 6, 457; so, colubrae saniem vomunt, Ov. M. 4, 493: serpentis, Sil. 6, 276; 6, 678; 12, 10.
    Of Cerberus, Hor. C. 3, 11, 19.
    Of matter flowing from the ear, Plin. 27, 7, 28, § 50.
    Of the humor of spiders, Plin. 29, 6, 39, § 138.
    Of the liquor of the purple-fish, Plin. 9, 38, 62, § 134; 35, 6, 26, § 44.
    Of the watery part of olives, Plin. 15, 3, 3, § 9; cf. amurcae, Col. 1, 6 fin.
    Of pickle, brine, Manil. 5, 671: auri, i. e. chrysocolla, mountain-green, Plin. 33, prooem. 2, § 4.

* sānĭfer, fĕra, fĕrum, adj. [sanus-fero], health-bringing, healing: virtus (dextrae), Paul. Nol. Carm. 20, 218.

* sănĭōsus, a, um, adj [sanies], full of bloody matter, sanious: partus, Plin. (perh. Nigid. ap. Plin.) 7, 15, 13, § 66.

sānĭtas, ātis, f. [sanus], soundness of body, health (class., = valetudo bona; opp. valetudo mala, imbecillitas; cf. also salus): est enim corporis temperatio, cum ea congruunt inter se, e quibus constamus, sanitas: sic animi dicitur, cum ejus judicia opinionesque concordant, Cic. Tusc. 4, 13, 30; cf. id. ib. 3, 5, 10.

  1. I. Lit.: Apollo, quaeso te, ut des Salutem et sanitatem nostrae familiae, Plaut. Merc. 4, 1, 13 (for which, in the old formula of prayer in Cato, R. R. 141, 3: duis bonam salutem valetudinemque; v. salus, I. A. init.): ut alimenta sanis corporibus agricultura, sic sanitatem aegris medicina promittit, Cels. prooem. init.: qui incorruptā sanitate sunt, Cic. Opt. Gen. 3, 8 (for which, shortly before: contenti bonā valetudine): aegro interim nil ventura sanitas prodest, Sen. Ep. 117, 26; Tac. A. 1, 68 fin.: si robur corporibus bonum, non est minus sanitas, Quint. 5, 10, 89 N. cr.; so, corporis (with integritas), Gell. 18, 1, 5: pecoris, Varr. R. R. 2, 1, 21: hostiae, id. ib. 2, 5, 11: donec sanitate ossis dolor finiatur, by the healthy condition of the bone, i. e. by the bone’s being completely healed, Cels. 8, 8 fin.: ad sanitatem dum venit curatio, while the cure is being perfected, Phaedr. 5, 7, 12; cf.: folia ligni ad sanitatem gentium, Vulg. Apoc. 22, 2: redire in statum pristinum sanitatis, Ambros. in Psa. 40, 12: restitui sanitati, to recover, Vulg. Matt. 12, 13; Sulp. Sev. Chron. 1, 13 fin.: sanitatem reddere, Cels. 2, 8; Arn. 7, 39: pristinae aliquem sanitati restituere, Hier. Ep. 76, 8; Sulp. Sev. Vit. St. Mart. 21: recipere sanitatem, Just. 11, 8, 9; Cels. 6, 15 fin.: recuperare sanitatem, Just. 20, 2, 9; 32, 3, 9.
  2. II. Trop.
    1. A. Soundness of mind (opp. to passionate excitement), right reason, good sense, discretion, sanity, etc. (v. Cic. Tusc. 4, 13, 30 supra): sanitatem enim animorum positam in tranquillitate quādam constantiāque censebant, … quod in perturbato animo, sicut in corpore, sanitas esse non posset, Cic. Tusc. 3, 4, 9: sua quemque fraus, suum scelus de sanitate ac mente deturbat, id. Pis. 20, 46; pravarum opinionum conturbatio et ipsarum inter se repugnantia sanitate spoliat animum morbisque perturbat, id. Tusc. 4, 10, 23: plebem ad furorem impellit, ut facinore admisso ad sanitatem pudeat reverti, Caes. B. G. 7, 42; 1, 42: ad sanitatem se convertere, Cic. Sull. 5, 17: ad sanitatem redire, id. Fam. 12, 10, 1: ad sanitatem reducere, id. Verr. 2, 2, 40, § 98: perducere ad sanitatem, Hirt. B. G. 8, 22; Cic. Phil. 11, 14, 37; Liv. 2, 29; 2, 45; Phaedr. 4, 25, 35: est omnino Priscus dubiae sanitatis, Plin. Ep. 6, 15, 3.
    2. B. Of style, soundness or correctness of style, propriety, regularity, purity, etc.: insulsitatem et insolentiam, tamquam insaniam orationis odit, sanitatem autem et integritatem quasi religionem et verecundiam orationis probat, Cic. Brut. 82, 284: summi oratoris vel sanitate vel vitio, id. ib. 80, 278: ut (eloquentia) omnem illam salubritatem Atticae dictionis et quasi sanitatem perderet, lost all the healthy vigor and soundness, as it were, of Attic speech, id. ib. 13, 51 (v. salubritas, I. fin.; and cf. id. Opt. Gen. 3, 8): qui suae imbecillitati sanitatis appellationem, quae est maxime contraria, obtendunt, Quint. 12, 10, 15; cf. Tac. Or. 23: eloquentiae, id. ib. 25.
    3. C. Rarely of other abstract things: victoriae, solidity, permanence, Tac. H. 2, 28 fin.: metri, regularity, correctness, Macr. S. 5, 17 fin.

sānĭter, adv., v. sanus, adv. A.

sanna, ae, f. [δάννας], a mimicking grimace, esp. in mockery, derision, Pers. 1, 62; 5, 91; Juv. 6, 306.

sannat, χλευάζει, Gloss. Philox. (cf.: sanna, sannio, and ‡sannator).

sannātor, χλευαστής, Gloss. Philox. (cf.: †sannat, sanna, and sannio).

Sanni, ōrum, m., a people in Pontus, Plin. 6, 4, 4, § 12; 21, 15, 45, § 77.

Sannigae, ārum, m., a people in Pontus, Plin. 6, 4, 4, § 14.

sannĭo, ōnis, m. [sanna], one who makes mimicking grimaces, a buffoon (cf. scurra), Cic. de Or. 2, 61, 251; id. Fam. 9, 16, 10; Amm. 14, 6, 16.

sāno, āvi, ātum, 1, v. a. [sanus], to make sound, to heal, cure, restore to health (freq. and class.; syn.: curo, medeor, medico).

  1. I. Lit.: quam (vomicam) sanare medici non potuerant, Cic. N. D. 3, 28, 70: Ptolemaeum, id. Div. 2, 66, 135; so, aliquem, id. Phil. 2, 39, 101 Orell. N. cr.: oculorum tumor sanatur, id. Tusc. 4, 37, 81: tumores, Plin. 20, 6, 23, § 55: volnera, Cic. Rep. 1, 3, 5; id. Verr. 2, 5, 46, § 121; id. Fin. 4, 24, 66; id. Att. 5, 17, 6; Ov. M. 14, 23 (with mederi); Quint. 5, 13, 3: Philoctetae crura Machaon, Phoenicis lumina Chiron, Prop. 2, 1, 59: dolorem, Cic. Fam. 5, 16, 1: dolores sanat medicina, Prop. 2, 1, 57: nidorem, to correct, remove, Plin. 12, 17, 40, § 81: quod ad sanandum me pertineret, Nep. Att. 21, 5: homo sanatus, Ov. R. Am. 113: corpora vix ferro sanantur, id. ib. 527.
  2. II. Trop., to heal, correct, restore, repair, allay, quiet, etc. (cf.: redintegro, restauro, confirmo): omnes rei publicae partes aegras et labantes sanare et confirmare, Cic. Mil. 25, 68: quae sanari poterunt, quācumque ratione sanabo, id. Cat. 2, 5, 11: consolatio, quae levare dolorem tuum posset, si minus sanare potuisset, id. Fam. 5, 16, 1: voluntates consceleratas, id. Sull. 9, 28; cf. aliquos (opp. ulcisci), id. Cat. 2, 8, 17: valde me momorderunt epistulae tuae de Atticā nostrā, eaedem tamen sanaverunt, id. Att. 13, 12, 1: mentes, Caes. B. C. 1, 35; 2, 30 fin.; cf. mentem, Lucr. 3, 510: cujus causa sanari non potest, Cic. Q. Fr. 1, 2, 2, § 6: id (incommodum) se celeriter majoribus commodis sanaturum, Caes. B. G. 7, 29: domestica mala, Liv. 6, 18: discordiam, id. 2, 34; Vell. 2, 3, 3: curas salutaribus herbis, Tib. 2, 3, 13; Prop. 1, 10, 17: amara vitae, id. 4 (5), 7, 69: scelus, Sen. Herc. Fur. 1261: unius orationis saluberrimā medicinā sanatus, Val. Max. 6, 9, ext. 1: adversarios sanatos cupiunt, Gell. 2, 12, 4.

Sanquālis (Sanguālis), e, adj. [Sancus; cf. arquatus, from arcus], of or belonging to Sancus: avis, a bird sacred to Sancus, the ospray (ossifragus), Plin. 10, 7, 8, § 20; Liv. 41, 13; cf. Fest. p. 317 Müll.: sanqualis porta appellatur proxima aedi Sanci, Fest. p. 343, 34, and Paul. ex Fest. p. 345, 2 Müll.

santerna ae, f., borax or mountaingreen, prepared for soldering gold, Plin. 33, 5, 29, § 93; 34, 12, 28, § 116.

Santŏnes, um, v. Santoni init.

Santŏni, ōrum (collat. form Santŏ-nes, Plin. 4, 19, 33, § 108 (Jahn, Santoni); cf. in sing., Santo, acc. to Prob. II., p. 1450 P.), m., a people of Aquitania, about the mouth of the Garumna, opposite to Burdigala, now Saintes, in the Départ. Charente Inférieure: Santones, Caes. B. G. 1, 11 fin.: Santonis, id. ib. 3, 11 fin.; 7, 75, 3; Mel. 3, 2, 7; Tac. A. 6, 7; Aus. Ep. 11 fin.
Gen.
Santonum, Caes. B. G. 1, 10; Plin. 9, 5, 4, § 10: Santonorum, Aus. Ep. 15, 11.
In sing.: Santŏnus, Luc. 1, 422 Corte; Aus. Ep. 24, 79.
Hence, Santŏnĭcus, a, um, adj., of or belonging to the Santoni, Santonian: Oceanus, Tib. 1, 7, 10 (Müll. Sanctonicus); cf. salum, Aus. Ep. 9, 31: aestus, id. Idyll. 10, 463: campi, id. Ep. 14, 2: tellus, id. Parent 21, 7: urbs, i. e. their capital, Mediolanum, id. Ep. 8, 3: bardocucullus, Mart. 14, 128: cucullus, Juv. 8, 145: absinthium, Plin. 27, 7, 28, § 45; also called virga, Mart. 9, 95, 1; and, herba, Scrib. Comp. 141.

Santŏnus, i, v. Santoni.

Santra, ae, m., a famous grammarian, Quint. 12, 10, 16; Suet. Vit. Ter. 4; Paul. ex Fest. p 68 Müll.

sānus, a, um (sanun’, for sanusne, Plaut. Bacch. 3, 6, 37; id. Men. 5, 2, 66; id. Mere. 2, 2, 21; 2, 4, 21; id. Rud. 3, 2, 19; id. Truc. 2, 4, 13; cf. sanan’, id. Am. 3, 2, 48; id. Cure. 5, 2, 54; id. Cist. 4, 1, 14; id. Ep. 5, 1, 42; id. Men. 2, 3, 43; and sanin’, id. Ps. 4, 7, 83), adj. [kindr. with ΣΑ, σῶς], sound, whole, healthy, physically or mentally (cf.: integer, incolumis, sospes, salvus).

  1. I. Lit., sound in body, whole, healthy, well: pars corporis, Cic. Sest. 65, 135: sensus si sani sunt et valentes, id. Ac. 2, 7, 19: sanis modo et integris sensibus, id. ib. 2, 25, 90: corpora sana, Quint. 8, prooem. § 19: ut alimenta sanis corporibus agri cultura, sic sanitatem aegris medicina promittit, Cels. praef. 1: homo, id. ib. 1, 1: sanum recteque valentem, Hor. Ep. 1, 16, 21: domi meae eccam salvam et sanam, Plaut. Ep. 4, 1, 36: sana et salva amica, id. Merc. 5, 2, 48 (cf. infra, B. and II. A.): sanus ac robustus, Quint. 2, 10, 6: si noles sanus, curres hydropicus, Hor. Ep. 1, 2, 34: sanus utrisque Auribus atque oculis, id. S. 2, 3, 284: ulcera sana facere, Cato, R. R. 157, 3; cf.: aliquem sanum faceresanus fieri, id. ib. 157, 8: si eo medicamento sanus factus sit, Cic. Off. 3, 24, 92.
    Poet.: volnera ad sanum nunc coiere mea (for ad sanitatem), are healed, Prop. 3 (4), 24, 18.
    Comp.: aegrotare malim quam esse tuā salute sanior, Plaut. Truc. 2, 2, 5.
    Sup.: interim licet negotia agere, ambulare, etc. … perinde atque sanissimo, Cels. 7, 4, 4.
    1. B. Transf., sound, safe, whole, etc. (very rare): Ac. Salvast, navis, ne time. Ch. Quid alia armamenta? Ac. Salva et sana sunt, Plaut. Merc. 1, 2, 62: sana et salva res publica, Cic. Fam. 12, 23, 3: civitas, Liv. 3, 17: nare sagaci Aëra non sanum sentire, i. e. tainted, Luc. 7, 830.
  2. II. Trop.
    1. A. Sound in mind, in one’s right mind, rational, sane, sober, discreet, etc.: eos sanos intellegi necesse est, quorum mens motu quasi morbi perturbata nullo sit: qui contra affecti sunt, hos insanos appellari necesse est, Cic. Tusc. 3,5,11: Am. Delirat uxor. Al. Equidem ecastor sana et salva sum, Plaut. Am. 2, 2, 98: Am. Haec sola sanam mentem gestat meorum familiarium. Br. Immo omnes sani sunt profecto. Am. At me uxor insanum facit Suis foedis factis, id. ib. 5, 1, 31 sqq.; cf. Cic. Off. 3, 25, 95: quam ego postquam inspexi non ita amo, ut sani solent Homines, sed eodem pacto ut insani solent, Plaut. Merc. 2, 1, 38: sanus non est ex amore illius (shortly after: insanior ex amore), id. ib. 2, 3, 106: si sis sanus aut sapias satisnisi sis stultior stultissimo, id. Am. 3, 2, 23; cf. (opp. insipiens), id. Bacch. 4, 3, 14: hic homo sanus non est, is out of his senses, is insane, id. Am. 1, 1, 246; id. Merc. 5, 2, 110; id. Men. 1, 3, 15; 2, 2, 39 et saep.; cf.: En. Sanunes? Ch. Pol sanus si sim, non te medicum mihi expetam, id. Merc. 2, 4, 21; so, sanunes? sananes? sanin’ estis? v. the passages cited init.: satinsanus es? are you in your senses? Ter. Heaut. 4, 3, 29 (opp. sobrius); 5, 2, 33; id. And. 4, 4, 10; id. Ad. 5, 8, 14; id. Phorm. 5, 3, 19.
      With gen.: satintu sanus mentis aut animi tui, Qui conditionem hanc repudies? Plaut. Trin. 2, 4, 53: vix sanae mentis estis, Liv. 32, 21: mentis bene sanae, Hor. S. 1, 9, 44: mentis sanae vix compos, Ov. M. 8, 35; so, sanae mentis, Tib. ap. Suet. Tib. 67: ego illum male sanum semper putavi, a man of not very sound mind, Cic. Att. 9, 15, 5: male sana (Dido), i. e. raving, Verg. A. 4, 8: male sani poëtae, i. e. inspired, Hor. Ep. 1, 19, 4; cf. Ov. M. 3, 474: excludit sanos Helicone poëtas, calculating, sober, Hor. A. P. 296: bene sanus Ac non incautus, very prudent, discreet, id. S. 1, 3, 61: praecipue sanus, id. Ep. 1, 1, 108: rem publicam capessere hominem bene sanum non oportere, Cic. Sest. 10, 23: sani ut cretā an carbone notati? id. ib. 2, 3, 246: pro sano loqueris, cum me appellas nomine, like a rational being, rationally, Plaut. Men. 2, 2, 24; so, pro sano, id. ib. 5, 5, 42; cf.: nihil hunc se absente pro sano facturum arbitratus, qui, etc., * Caes. B. G. 5, 7: adeo incredibilis visa res, ut non pro vano modo, sed vix pro sano nuncius audiretur, Liv. 39, 49: quem in locum nemo sanus hostis subiturus esset, Auct. B. Alex. 74 fin.: solve senescentem sanus equum, Hor. Ep. 1, 1, 8 et saep.: tumultu etiam sanos consternante animos, discreet, well-disposed, Liv. 8, 27: sensus, Verg. E. 8, 66: mores, Dig. 27, 10, 1.
      With ab: ego sanus ab illis (vitiis), sound as respects them, i. e. free from, unaffected by them, etc., Hor. S. 1, 4, 129.
      Comp.: qui sanior, ac si, etc., Hor. S. 2, 3, 241; 2, 3, 275.
      Sup.: quisquam sanissimus tam certa putat, quae videt, quam? etc., Cic. Ac. 2, 28, 89 init.: confluentibus ad eum (Sullam) optimo quoque et sanissimo, Vell. 2, 25, 2.
    2. B. Of style, sound, correct, sensible, sober, chaste: qui rectum dicendi genus sequi volunt, alii pressa demum et tenuia et quae minimum ab usu cottidiano recedant, sana et vere Attica putant, etc., Quint. 10, 1, 44: nihil erat in ejus oratione, nisi sincerum, nihil nisi siccum atque sanum, Cic. Brut. 55, 202; cf.: Attici oratores sani et sicci, id. Opt. Gen. 3, 8; and: Rhodii (oratores) saniores et Atticorum similiores, id. Brut. 13, 51: orator rectus et sanus, Plin. Ep. 9, 26, 1; Vulg. 2 Tim. 4, 3; id. Tit. 2, 8; cf.: sana ratio, Val. Max. 9, 13, 3; Aug. Civ. Dei, 1, 22, 2.
      Hence, advv., in two forms, saniter (ante-class.) and sane (class.).
    1. * A. sānĭter, rationally, Afran. ap. Non. 515, 22.
    2. B. sānē.
      1. * 1. (Acc. to I.) Soundly, healthily, well: sane sarteque, Porphyrio ap. Charis. p. 195 fin.; 196 init. P.
      2. 2. (Acc. to II.) Soberly, sensibly, reasonably, discreetly (very rare; not in Cic.): bonum est, pauxillum amare sane, insane non bonum est, Plaut. Curc. 1, 3, 20: sane sapio et sentio, I am in full possession of my reason and senses, id. Am. 1, 1, 292: non ego sanius Bacchabor Edonis (with furere), Hor. C. 2, 7, 26: dixit sanius, Sen. Contr. 5, 34 fin.
        1. b. In gen., like valde (i. e. valide), an intensive particle, well, indeed, doubtless, by all means, truly, certainly, of course, forsooth, right, very, etc. (freq. and class.): sane sapis et consilium placet, Plaut. Ps. 2, 2, 67 sq.; so, sapis sane, id. Cas. 3, 6, 25: sapit, id. Men. 5, 2, 39: sane haud quicquam’st, magis quod cupiam, id. Curc. 1, 3, 15; 2, 3, 43: sane ego illum metuo, id. Men. 5, 2, 108: cum illā sane congruost sermo tibi, id. Mil. 4, 3, 23: sane ego sum amicus nostris aedibus, id. As. 2, 3, 7: dabant hae feriae tibi opportunam sane facultatem ad explicandas tuas litteras, Cic. Rep. 1, 9, 14: odiosum sane genus hominum officia exprobrantium, id. Lael. 20, 71; id. Quint. 3, 11: humilem sane relinquunt ortum amicitiae, id. Lael. 9, 29; cf.: tenui sane muro dissepiunt, id. Rep. 4, 4, 4: judicare difficile est sane, id. Lael. 17, 62: explicat orationem sane longam et verbis valde bonis, id. Agr. 2, 5, 13: (narratio) res sane difficilis, id. de Or. 2, 66, 264: sane grandes libros, id. Rep. 3, 8, 12: cui sane magna est in mento cicatrix, Auct. Her. 4, 49, 63: Herennium quendam, sane hominem nequam atque egentem, coepisse, etc., Cic. Att. 1, 19, 5: Paulus mihi de re publicā alia quaedam sane pessima, id. Att. 14, 7, 1: sane murteta relinqui, Hor. Ep. 1, 15, 5: id sane est invisum duobus, id. ib. 2, 2, 64: bonus sane vicinus, id. ib. 2, 2, 132: sane populus numerabilis, id. A. P. 206.
          In replies: Mi. Te moneri numne vis? Ha. Sane volo, by all means, surely, to be sure, certainly, Plaut. Poen. 5, 2, 119; so, sane volo, id. Cas. 2, 3, 55; id. Rud. 5, 3, 51; Ter. Heaut. 4, 8, 31: Ch. Estne, ut fertur, forma? Pa. Sane, id. Eun. 2, 3, 69; 4, 7, 15: sane hoc multo propius ibis, id. Ad. 4, 2, 41. Th. Quid taces? Ph. Sane quia vero hae mihi patent semper fores, id. Eun. 1, 2, 9; id. And. 1, 2, 24: C. F. Visne igitur, etc. C. P. Sane placet, Cic. Part. Or. 1, 2: sane et libenter quidem, id. Rep. 2, 38, 64.
          Ironically: quam sane magni referat, Plaut. Mil. 3, 3, 9; cf.: sane legem Juliam timeo, Ner. ap. Suet. Ner. 33 med.: beneficium magnum sane dedit! Phaedr. 3, 15, 12.
          With other adverbs: esse aedificatas has sane bene, right well, very well, Plaut. Most. 3, 2, 74: res rustica sane bene culta, Cic. Quint. 3, 12; Ter. Hec. 1, 2, 103: bene sane, as an answer, very well, id. And. 5, 2, 7; id. Ad. 4, 2, 47: recte sane, id. Eun. 5, 5, 11; id. Heaut. 3, 2, 27; 3, 3, 20; id. Ad. 3, 3, 63; id. Phorm. 5, 8, 10: sane commode, Plaut. Poen. 1, 2, 72: sapienter sane, id. Pers. 3, 3, 42 et saep.: scite hercle sane, id. Trin. 3, 3, 53: sane hercle, Ter. Eun. 3, 5, 59; id. Hec. 3, 5, 9; id. Phorm. 3, 3, 9: sane quidem, id. And. 1, 2, 24: sane quidem hercle, Cic. Leg. 2, 4, 8: sane pol, Ter. And. 1, 4, 2.
          Sane quam, how very, i. e. very much indeed, uncommonly, exceedingly (cf.: admodum quam and valde quam): conclusa est a te tam magna lex sane quam brevi, Cic. Leg. 2, 10, 23: quod de Pompeio Caninius agit, sane quam refrixit, id. Q. Fr. 2, 4 (6), 5; Cael. ap. Cic. Fam. 8, 1, 2; 8, 4, 2; Brut. ib. 11, 13, 4 (shortly before: suos valde quam paucos habet); Sulp. ib. 4, 5, 1.
          With negatives: haud sane diu est, not very long since, Plaut. Merc. 3, 1, 44: edepol commissatorem haud sane commodum, Ter. Ad. 5, 2, 8: haud sane intellego, quidnam sit, etc., Cic. Off. 2, 2, 5; Sall. C. 37, 9; 53, 5; id. Rep. Ord. 2, 11; Cic. Sen. 1, 3; Curt. 3, 1, 14: agellus non sane major jugero uno, Varr. R. R. 3, 16, 10: cum his temporibus non sane in senatum ventitarem, Cic. Fam. 13, 77, 1: non sane mirabile hoc quidem, id. Div. 2, 31, 67: non ita sane vetus, id. Brut. 10, 41: non sane credere, Hor. Ep. 1, 7, 61: nihil sane esset, quod, etc., absolutely nothing, nothing at all, Cic. Q. Fr. 1, 2, 2, § 7; so, nihil sane, id. de Or. 2, 1, 5; Sall. C. 16, 5; Hor. S. 2, 3, 138; id. Ep. 2, 1, 206 al.
          1. (β) In restrictive concessions, to be sure, indeed, certainly, however: sane bonum, ut dixi, rei publicae genus, Cic.Rep. 2, 26, 48; cf.: hoc sane frequentissimum estsed, etc., Quint. 4, 2, 130: negant quemquam esse virum bonum nisi sapientem. Sit ita sane, sed, etc., Cic. Lael. 5, 18; cf. id. Rep. 1, 19, 32: haec si vobis non probamus, sint falsa sane, id. Ac. 2, 32, 105: sint sane, quoniam ita mores se habent, liberales, Sall. C. 52, 12; id. J. 31, 8: sit hoc sane leve, Cic. Sest. 54, 115: sed fruatur sane hoc solacio, id. Prov. Cons. 7, 16; Ov. H. 17, 13; Curt. 5, 1, 6: repetita narratio sane res declamatoria magis quam forensis, Quint. 4, 2, 128: poëtis permittamus sane ejusmodi exempla, id. 8, 3, 73: non sane recepto in usum nomine, not indeed, id. 5, 11, 20; cf. id. 7, 1, 41.
          2. (γ) With imperatives in colloq. lang. likewise concessive, like the English then, pray then, if you will: ubi ego Sosia nolim esse, tu esto sane Sosia, Plaut. Am. 1, 1, 283: Al. Num quid vis, quin abeam jam intro? Ju. I sane, id. ib. 3, 3, 16: abi tu sane superior, id. Stich. 5, 4, 14: i sane, id. As. 3, 3, 86; id. Aul. 2, 5, 7; id. Ep. 1, 1, 73; id. Pers. 4, 4, 25; 4, 4, 55; id. Rud. 2, 3, 55; Ter. Ad. 4, 2, 48: ite sane, Plaut. Aul. 3, 3, 3: abi sane, id. Am. 1, 1, 197; id. Rud. 3, 6, 17; id. Stich. 1, 3, 107; Ter. Heaut. 3, 3, 27: sequere sane, Plaut. Merc. 3, 1, 2: age sane, id. Men. 1, 2, 44; id. Ps. 5, 2, 27: da sane, id. Merc. 4, 1, 11: dato sane, id. Stich. 4, 1, 47: cedo sane, id. Pers. 4, 3, 30; 5, 1, 20; Ter. Heaut. 4, 7, 4: nosce sane, Plaut. As. 2, 4, 58: age sane, omnes, Liv. 1, 57, 8.