No entries found. Showing closest matches:
1. ardĕa, ae, f. [kindred with the Gr. ἐρωδιός and ῤωδιός; cf. the Sanscr. rud = sonare], a heron (in Pliny usu. ardeola, q. v.), Verg. G. 1, 364.
2. Ardĕa, ae, f. [v. arduus], = Ἀρδέα, the capital of the Rutuli, six leagues south of Rome; acc. to the myth, it was burned by Æneas, and from its ashes the heron (ardea) was produced, Ov. M. 14, 573; Verg A. 7, 411; cf. Serv. ad h. l.; Mann. Ital. I. 617; Müll. Roms Camp. 2, 296-312.
Hence, Derivv.,
- A. Ardĕas, ātis, adj. (old nom. Ardeātis, like Arpinātis, Cato ap. Prisc. p. 629 P.), of or belonging to Ardea, Ardean: in agro Ardeati, Cic. N. D. 3, 18, 47: Ardeas templum, Plin. 35, 10, 37, § 115.
Hence, in the plur.: Ardeātes, ium, m., the inhabitants of Ardea, Liv. 5, 44; 4, 7.
- B. Ardĕātīnus, a, um, adj. (rare for Ardeas), Ardean: praedium, Nep. Att. 14, 3 (Halm, Arretinum); absol., in Ardeatino (sc. agro), Sen. Ep. 105.
Ardĕātis, is, adj., v. Ardea.
ardĕlĭo, ōnis, m. [ardeo], prop. a zealous person; hence, in a bad sense, a busybody, a meddler, = πολυπράγμων, Phaedr. 2, 5, 1 sq.; cf. the epigrams of Mart. 2, 7; 4, 79.
ardens, entis, P. a., from ardeo.
ardenter, adv., v. ardeo fin.
ardĕo, rsi, rsum, 2, v.n. (perf. subj. ARDVERINT, Inscr. Fratr. Arval., of the time of the emperor Alexander Severus, in Inscr. Orell. 961) [cf. Sanscr. ghar = to shine. Sonne foll. by Curt.], to take fire, to kindle; hence,
- I. Lit., to be on fire, to burn, blaze (syn.: ardesco, exardeo, flagro, incendor, uror): Nam multis succensa locis ardent sola terrae, for the soil is on fire in different places, Lucr. 2, 592: tecta ardentia, id. 3, 1064: Ultimus ardebit, quem etc., i. e. His home will burn last, whom etc., Juv. 3, 201: ardente domo, Tac. A. 15, 50 fin.: radii ardentes, Lucr. 6, 618: circumstant cum ardentibus taedis, Enn. ap. Cic. Ac. 2, 28, 89 (Trag. v. 51 Vahl.): caput arsisse Servio Tullio dormienti, Cic. Div. 1, 53, 121: vis ardens fulminis, Lucr. 6, 145: Praeneste ardentes lapides caelo decidisse, Liv. 22, 1: rogum parari Vidit et arsuros supremis ignibus artus, Ov. M. 2, 620; 2, 245; 14, 747: arsurae comae, Verg. A. 11, 77: videbat quod rubus arderet, Vulg. Exod. 3, 2; ib. Deut. 5, 23; ib. Joan. 15, 6.
- II. Trop.
- A. Of the eyes, to flash, glow, sparkle, shine (syn.: fulgeo, inardesco, mico): ardent oculi, Plaut. Capt. 3, 4, 62; Cic. Verr. 2, 4, 66; 2, 5, 62; cf.: oculi ejus (erant) ut lampas ardens, Vulg. Dan. 10, 6.
- B. Poet., transf. to color, to sparkle, glisten, glitter, dazzle: Tyrio ardebat murice laena, Verg. A. 4, 262: campi armis sublimibus ardent, id. ib. 11, 602.
- C. In gen., of any passionate emotion or excitement, to burn, glow, be inflamed, usu. with abl. (dolore, irā, studio, invidiā, etc.), but often without an abl.; to be strongly affected, esp. with love; to be inflamed, burn, glow, to blaze, be on fire, be consumed, etc. (syn.: ardesco, exardeo, furo).
- (α) With abl.: quippe patentia cum totiens ardentia morbis Lumina versarent oculorum, expertia somno, they rolled around the open eyeballs glowing with heat, Lucr. 6, 1180: In fluvios partim gelidos ardentia morbo Membra dabant, their limbs burning with the heat of fever, id. 6, 1172: ardere flagitio, Plaut. Cas. 5, 3, 1: amore, Ter. Eun. 1. 1, 27; Cic. Verr. 2, 2, 47: iracundiā, Ter. Ad. 3, 2, 12: curā, Varr. R. R. 3, 17, 9: dolore et irā, Cic. Att. 2, 19: cupiditate, id. Pis. 24: studio et amore, id. ad Q. Fr. 1, 2: desiderio, id. Mil. 15; id. Tusc. 4, 17, 37: podagrae doloribus, to be tormented with, id. Fin. 5, 31, 94: furore, Liv. 2, 29 fin. et saep.: cum arderet Syria bello, Cic. Att. 5, 6; id. Fam. 4, 1; Liv. 28, 24 fin. al.
- (β) Without an abl.: ipse ardere videris, Cic. de Or. 2, 45, 188 (incensus esse, B. and K.); cf. Quint. 11, 3, 145: omnium animi ad ulciscendum ardebant, were fired, eager, Caes. B. G. 6, 34: Ardet, Ov. M. 6, 609: ultro implacabilis ardet, Verg. A. 12, 3: ardet in arma, id. ib. 12, 71; so, in caedem, Tac. H. 1, 43.
Poet. with inf. as object (cf. infra), to desire ardently to do a thing: ruere ardet utroque, Ov. M. 5, 166: Ardet abire fugā dulcīsque relinquere terras, Verg. A. 4, 281; 11, 895; Val. Fl. 6, 45.
Esp., to burn with love (syn. uror): ex aequo captis ardebant mentibus ambo, Ov. M. 4, 62: deus arsit in illā, id. ib. 8, 50 (cf.: laborantes in uno Penelopen vitreamque Circen, Hor. C. 1, 17, 19): arsit Virgine raptā, Hor. C. 2, 4, 7; cf. id. ib. 3, 9, 6; and with acc. of the object loved (as supra, in constr. with the inf.): formosum pastor Corydon ardebat Alexin, Corydon had a burning passion for, etc., Verg. E. 2, 1: comptos arsit adulteri Crines, Hor. C. 4, 9, 13: delphini pueros miris et humanis modis arserunt, Gell. 6, 8; cf. Arusian. Mess. p. 209 Lind.
Note: * Pass. arsus, roasted, Plin. Val. 2, 9.—ardens, entis, P. a., prop. on fire, burning; hence, glowing, fiery, ardent, hot, etc., lit. and trop.
- A. Lit.: sol ardentissimus, Tubero ap. Gell. 6, 4, 3: ardentissimum tempus, Plin. 2, 47, 47, § 123: Austri ardentes, id. 12, 19, 42, § 93: quinta (zona) est ardentior illis, hotter, Ov. M. 1, 46: ardens Africa, Luc. 9, 729.
- B. Trop.
- 1. Of the eyes: oculi, glowing, Verg. G. 4, 451.
- 2. Of color: ardentissimus color, Plin. 21, 4, 10, § 16: apes ardentes auro, glowing, glittering as with gold, Verg. G. 4, 99; so id. A. 10, 262.
- 3. Of wounds, burning, smarting: ardenti morsu premere dolorem, with burning bite, Lucr. 3, 663.
- 4. Of wine, strong, fiery: ardentis Falerni Pocula, Hor. C. 2, 11, 19; cf. Mart. 9, 7, 45.
- 5. Of passion or strong feeling, burning, glowing, eager, impatient, ardent: avaritia ardens, Cic. Fin. 3, 11, 36: mortem ardentiore studio petere, id. ib. 2, 19, 61: ardentes in eum litteras ad me misit, id. Att. 14, 10 fin.: ardentissimus dux, Flor. 4, 2, 42; 1, 8, 2: ardentissimus amor, Vulg. 3, Reg. 11, 2: studia, Ov. M. 1, 199: Nonne cor nostrum ardens erat in nobis, Vulg. Luc. 24, 32: furor, ib. Isa. 30, 27: miserere ardentis (sc. amore), Ov. M. 14, 691.
Poet. with gen.: ardens caedis, Stat. Th. 1, 662.
In Cic. freq. of passionate, excited discourse: nec umquam is qui audiret, incenderetur, nisi ardens ad eum perveniret oratio, Cic. Or. 38, 132: verbum, id. ib. 8, 27 (cf. id. Brut. 24 fin.): nisi ipse (orator) inflammatus ad eam (mentem) et ardens accesserit, id. de Or. 2, 45, 190: orator gravis, acer, ardens, id. Or. 28, 99 al.
Adv. ardenter, only trop., in a burning, fiery, eager, passionate manner, ardently, eagerly, passionately: ardenter aliquid cupere, Cic. Tusc. 4, 17, 39; Plin. Ep. 2, 7, 6.
Comp.: ardentius sitire, to have a more burning thirst, Cic. Tusc. 5, 6, 16: ardentius diligere, Plin. Ep. 7, 20, 7, id. Pan. 85, 7: ardentius amare, Suet. Calig. 25.
Sup.: ardentissime diligere, Plin. Ep. 6, 4, 3; Suet. Dom. 22.
ardĕŏla, ae, f. dim. [ardea], a little heron, Plin. 10, 60, 79, § 164; 11, 37, 52, § 140.
ardesco, arsi, 3, v. inch. [ardeo], to take fire, to kindle, to be inflamed (mostly poet. or in post-Aug. prose; not in Cic.; while exardesco is very freq.), lit. and trop.
- I. Lit.: ut omnia motu Percalefacta vides ardescere, Lucr. 6, 178: ardescunt caelestia templa, id. 6, 670: ne longus ardesceret axis, Ov. M. 1, 255; Plin. 37, 3, 12, § 51.
- II. Trop., to gleam, glitter.
- A. Of rays of light: fulmineis ardescunt ignibus undae, Ov. M. 11, 523.
- B. Of the gleaming of a sword: pugionem in mucronem ardescere jussit, Tac. A. 15, 54.
- C. Most freq. of the passions, to be inflamed, become more intense, increase in violence: ardescere dirā cuppedine, Lucr. 4, 1090; so id. 5, 897: in iras, Ov. M. 5, 41 (cf. Verg. A. 7, 445: exarsit in iras, and Luc. 3, 134: accensus in iram): in nuptias incestas, Tac. A. 11, 25: ardescit tuendo, Verg. A. 1, 713: stimulo ardescit, Plin. 8, 45, 70, § 181: quibus haec rabies auctoribus arsit, Luc. 5, 359.
So, absol.: fremitus ardescit equorum, Verg. A. 11, 607: ardescente pugnā, Tac. H. 5, 18: in labiis ejus ignis ardescit, * Vulg. Prov. 16, 27.
* ardĭfētus, a, um, adj. [ardeo-fetus], pregnant with flame; poet. of a torch: lampas, Varr. ap. Non. p. 243, 25; cf. id. ib. p. 312, 6.
ardor, ōris, m. [ardeo], a flame, fire, heat, burning heat, lit. and trop.
- I. Lit.: solis ardor, Lucr. 2, 212: exortus est sol cum ardore, Vulg. Jac. 1, 11: ignium, Lucr. 5, 587: ignis, Vulg. 2 Pet. 3, 12: flammarum, Lucr. 5, 1093: flammaï, id. 5, 1099 al.: visas ab occidente faces ardoremque caeli, Cic. Cat. 3, 8: ardor caelestis, qui aether vel caelum nominatur, id. N. D. 2, 15, 41: ardore deflagrare, id. Ac. 2, 37, 119: ardores corporum in morbis, Plin. 14, 16, 18, § 99: Visitabo vos in egestate et ardore, with burning fever, Vulg. Lev. 26, 16 al.
- II. Trop.
- A. Of the flashing fire of the eyes, brightness, brilliancy: fervescit et ex oculis micat acribus ardor, and fire gleams forth from the keen eyes, Lucr. 3, 289: ille imperatorius ardor oculorum, Cic. Balb. 21, and id. N. D. 2, 42, 107.
Of the external appearance in gen.: in te ardor voltuum atque motuum, Cic. Div. 1, 37, 80: oris, animation, Vell. 2, 35.
- B. Of the passions or feelings, heat, ardor, glow, impatience, eagerness, ardent desire: Sive voluptas est sive est contrarius ardor, i. e. dolor, some tormenting pain, Lucr. 3, 251: cupiditatum ardore restincto, Cic. Fin. 1, 13, 43: ardor mentis ad gloriam, id. Cael. 31: quem ardorem studii censetis fuisse in Archimede, qui etc., id. Fin. 5, 19, 50: ardor animi non semper adest, isque cum consedit, id. Brut. 24, 93: vultus ardore animi micans, Liv. 6, 13: ardorem compescere, Tac. Agr. 8; Liv. 8, 16.
Transf. from the combatants to the weapons: tantus fuit ardor armorum, Liv. 22, 5: Ardorem cupiens dissimulare meum, glowing love, Tib. 4, 12, 6; so Ov. M. 7, 76.
With obj. gen.: at te ejusdem virginis ardor Perdiderat, Ov. M. 9, 101; 9, 140; Hor. Epod. 11, 27 al.
And meton., the object of ardent affection, love, flame: tu primus et ultimus illi Ardor eris, Ov. M. 14, 683.
Ardŭenna, ae (Ardenna, Ven. Fort. Carm. 7, 4), f. [v. arduus; cf. Welsh ardh, to raise up], the forest-covered mountains in Gaul, now Ardennes, Caes. B. G. 5, 3; 6, 29 Herz.; Tac. A. 3, 42; cf. Mann. Gall. p. 203.
* ardŭĭtas, ātis, f. [arduus], steepness: montium arduitas, Varr. R. R. 2, 10, 3.
ardus, a, um, adj., v. aridus.
arduus, a, um, adj. [akin to ΑΡΔΩ, ἄρσω = to water, to cherish; ἀλδαίνω = to make grow; ἀλδήεις = growing; alo, altus, q. v.; 1. ad-oleo, ad-olesco; related to arbor, arbutus as ἐρυθρός, Germ. roth, Engl. red, is related to ruber; Ardea was perh. so called from its lofty situation; cf. Arduenna], high, elevated, lofty, steep (syn.: altus, celsus, sublimis).
- I. Lit.: Pergama ardua, Enn. ap. Macr. S. 6, 2: aether, Ov. M. 1, 151: sidera, id. ib. 1, 730: cedrus, id. Am. 1, 14, 12: cervix equi, Hor. S. 1, 2, 89: et campo sese arduus infert (Turnus), Verg. A. 9, 53.
Also in prose in Gell.: supercilia, i. e. proudly elevated, Gell. 4, 1, 1: confragosus atque arduus clivis, steep, Varr. R. R. 1, 18, 4: ascensus, Cic. Verr. 2, 4, 23: arduus ac difficilis ascensus, Liv. 25, 13: ardua et aspera et confragosa via, id. 44. 3: via alta atque ardua, Enn. ap. Cic. Tusc. 1, 16, 37: mons, Ov. M. 1, 316: Tmolus, id. ib. 11, 150 al.
Hence, subst.: arduum, i, n., a steep place, a steep: Ardua dum metuunt, amittunt vera viaï, Lucr. 1, 659: in ardua montis Ite, Ov. M. 8, 692: ardua terrarum, Verg. A. 5, 695: per arduum scandere, Hor. C. 2, 19, 21: in arduo, Tac. A. 2, 47: in arduis ponet nidum suum, Vulg. Job, 39, 27: ardua Alpium, Tac. H. 4, 70: castellorum, id. A. 11, 9: ingressi sunt ardua, Vulg. Jer. 4, 29.
- II. Trop.
- A. That is difficult to reach or attain, difficult, laborious, hard, arduous: magnum opus omnino et arduum conamur, Cic. Or. 10, 33: rerum arduarum ac difficilium perpessio, id. Inv. 2, 54; so id. Leg. 1, 13: id arduum factu erat, Liv. 8, 16; Tac. A. 4, 4: victoria, Ov. M. 14, 453: virtus, Hor. C. 3, 24, 44: nil mortalibus arduum est, id. ib. 1, 3, 37.
Subst.: nec fuit in arduo societas, Tac. A. 12, 15.
- B. Troublesome, unpleasant: in primis arduum videtur res gestas scribere, Sall. C. 3, 2, upon which Gellius remarks: Arduum Sallustius non pro difficili tantum, sed pro eo quoque ponit, quod Graeci χαλεπὸν appellant: quod est cum difficile tum molestum quoque et incommodum et intractabile, Gell. 4, 15: quam arduum onus, Tac. A. 1, 11.
- C. Of fortune, difficult, adverse, inauspicious: aequam memento rebus in arduis Servare mentem, in adversity, Hor. C. 2, 3, 1.
Note: Comp. arduior: iter longius arduiusque erat, Cato ap. Prisc. p. 600 P.
Sup. arduissimus: asperrimo atque arduissimo aditu, Cato ap. Prisc. p. 600 P.; cf.: assiduus, egregius, industrius, perpetuus, and Rudd. I. p. 180, n. 58.
Adv. not used.