No entries found. Showing closest matches:
ex-sūcĭdus (exūcid-, exsuccid-), without juice, sapless (post-class.): arida et exsucida, Tert. Anim. 32.
ex-sūco (exūco, exsucco), āre, v. a. [sucus], to deprive of juice, extract the juice of: marrubium, Cael. Aur. Tard. 2, 14, 106; 2, 29, 255: decoctus exsucatusque, Cassiod. Inst. Div. Lit. 1.
exsuctus (exuct-), a, um, Part. and P. a., from exsugo.
ex-sūcus (exūcus, exsuccus), a, um, adj., without juice, sapless (postAug.).
- I. Lit.: corporis substantia exsucior, Tert. Anim. 51: juvenis membris exsucior, Auct. Itin. Alex. 6.
- II. Trop.: (oratores) aridi et exsuci et exsangues, Quint. 12, 10, 15.
ex-sūdo (exūdo, ēsūdo), āvi, ātum, 1, v. n. and a.
- * I. Neutr., to come out by sweating, to sweat out, exude: exsudat inutilis umor, Verg. G. 1, 88.
- II. Act., to discharge by sweating, to sweat out, exude.
- A. Lit.: cum oliva, quicquid habuit amurcae, exsudavit, Col. 12, 50, 3: acidum liquorem (caseus), id. 7, 8, 4: sucum (arbor), Plin. 24, 9, 37, § 57: esudatus liquor, Cael. Aur. Acut. 2, 16, 97.
- B. Trop., to perform with sweating or toil, to toil through, undergo (= agere, acquirere multo sudore): causas, Hor. S. 1, 10, 28; cf.: ingens certamen, Liv. 4, 13, 4: labores, Sil. 3, 531; Amm. 15, 5.
exsufflātor (exuf-), ōris, m. [exsufflo], one who blows at; trop., a despiser, mocker: Christi, August. in Joann. Tract. 11, 13.
ex-sufflo (exuf-), āre, v. a.
- I. To blow away, Cael. Aur. Tard. 4, 3, 57; Vulg. Agg. 1, 9.
- II. To blow at or upon a person or thing (eccl. Lat.), Tert. Idol. 11 fin.: radios igneos, Vulg. Sir. 43, 4: infantes (as a charm against the devil), Aug. Ep. 105 fin.; so, quem (daemonem) eminus exsufflans, se exsufflari existimans, etc., Sulp. Sev. Dial. 3, 8.
exsūgeo (exūg-), ēre, v. exsugo init.
ex-sūgo (exūg-), xi, ctum, 3 (anteclass. forms of second conj., imper. exsugeto, Cato, R. R. 156, 3; fut. exsugebo, Plaut. Ep. 2, 2, 5), v. a., to suck out: umorem, Varr. R. R. 2, 4, 15: liquorem de materia, Vitr. 2, 8, 2: sanguinem alicui (alicujus), Plaut. Poen. 3, 2, 37; id. Ep. 2, 2, 5: vulnus, Cels. 5, 27, 3; cf. venena, Plin. 23, 1, 27, § 57.
Hence, exsuctus (exuct-), a, um, P. a., sucked out, dried up: segetes exsuctiores, Varr. R. R. 2, 7, 11: infirmum corpus et exsuctum, Sen. Ep. 30, 1.
ex-sul or exul, ŭlis, comm. [usual. referred to solum; one who is banished from his native soil; but prob. from root sal-, Sanscr. sar, to go; Lat. salire, saltare; cf.: praesul, consul, subsul, Corss. Ausspr. 2, 71], a banished person, wanderer, exile.
- I. Prop.: omnes scelerati atque impii, quos leges exsilio affici volunt, exsules sunt, etiamsi solum non mutarint, Cic. Par. 4, 2, 31: civitas exsulem regem (Tarquinium) esse jussit, id. Rep. 2, 25 fin.: exsules damnatique, Caes. B. G. 5, 55, 3; cf.: capitis damnati exsulesque, id. B. C. 3, 110, 4: cum Hannibal Carthagine expulsus Ephesum ad Antiochum venisset exsul, Cic. de Or. 2, 18, 75: cum vagus et exsul erraret atque undique exclusus, id. Clu. 62, 175: exsules restituti, id. Phil. 1, 1, 3; Suet. Claud. 12: reducere, Cic. Fam. 12, 1, 1; Auct. Her. 2, 28, 45: dives, inops, Romae, seu fors ita jusserit, exsul, Hor. S. 2, 1, 59.
With gen. (mostly poet.): patriae quis exsul se quoque fugit? Hor. C. 2, 16, 19.
With abl.: nunc vero exsul patriā, domo, Sall. J. 14, 17.
Prov.: exsuli ubest nusquam domus est, sine sepulchro mortuus, Publ. Syr. 155 (Speng.).
- b. As fem.: exsul Hypermnestra, Ov. H. 14, 129; Tac. A. 14, 63: (Latona) exsul erat mundi, Ov. M. 6, 189.
Poet.: exul adhuc jacet umbra ducit, Luc. 8, 837.
- II. Transf. (poet. and in post-Aug. prose): exsul mentisque domusque, deprived of reason, Ov. M. 9, 409: erret per urbem pontis exsul et clivi, Mart. 10, 5, 3: ciconia avis exsul hiemis, i. e. that leaves us in winter, Publ. Syr. ap. Petr. 55 (Com. Fragm. p. 304 Rib.).
exsŭlāris (exul-), e, adj. [exsul], of or belonging to exile or to exiles (late Lat.): poena, Amm. 15, 3: maeror, id. 14, 4.
* exsŭlātĭo (exul-), ōnis, f. [exsulo], banishment, exile: exsulatione multare, Flor. 1, 22, 3.
exsŭlātor (exul-), ōris, m. [exsulo], a banisher, expeller: primi hominis, Petr. Chrysol. p. 123.
* exsŭlātus (exul-), ūs, m. [exsulo], banishment, exile, M. Corvin. de Prog. Aug. 29.
exsŭlo or exŭlo, also arch. exsŏlo, exŏlo, āvi, ātum, 1, v. n. and a. [exsul].
- I. Neutr., to be an exile or banished person, to live in exile (class.): qui Romam in exsili um venisset, cui Romae exsulare jus esset, Cic. de Or. 1, 39, 177: ut exsulares, id. Par. 4, 2, 32 sq.: aptissimus ad exulandum locus, id. Fam. 4, 8, 2: in Volscos exsulatum abiit, Liv. 2, 35, 6: exsulans atque egens, Cic. Tusc. 3, 18, 39: apud Prusiam exsulans, id. Div. 2, 24, 52; Mart. Spect. 4, 5 et saep.: alii exolatum abierant, Plaut. Trin. 2, 4, 134; id. Ps. 4, 3, 18.
- B. Transf.: perii, nam domo exulo nunc: metuo fratrem, Ne intus sit, Ter. Eun. 3, 5, 62: cum omnes meo discessu exsulasse rem publicam putent, Cic. Par. 4, 2, 30: peculatus ex urbe et avaritia si exulant, Plaut. Pers. 4, 4, 7: etiam cum manent corpore, animo tamen exsulant, Cic. Rep. 2, 4, 7: quousque in regno exsulabo, be a stranger in my own country, Curt. 5, 8, 11.
- II. Act., to banish, exile a person (late Lat.): tunc iterum exulatur, Hyg. Fab. 26; Dict. Cretens. 4, 4 fin.
exsŭlor (exul-), āri, v. dep. n. and a., = exsulo, Lact. 5, 21, 5; Hyg. Fab. 26 al.
exsultābundus (exult-), a, um, adj. [exsulto], leaping for joy, exulting (postclass.): maesta ac lugentia castra velut exsultabundus intrare, Just. 18, 7, 10; so Sol. 5, 20.
exsultans (exult-), antis, Part. and P. a., from exsulto.
exsultanter (exult-), adv., v. exsulto, P. a. fin.
exsultantĭa (exult-), ae, f. [exsulto], a springing up, an attack (post-class.): hostilis, Paul. Nol. Carm. 21, 564; trop.: morbi dolorisque, Gell. 12, 5, 9.
exsultātĭo (exult-), ōnis, f. [exsulto], a springing up, leaping, frisking (post-Aug.).
- I. Lit.: puerilis nimia exsultatio, Col. 7, 3, 18; Quint. 2, 2, 12; Plin. 8, 54, 80, § 215.
- II. Trop., excessive rejoicing, exultation: gaudium enim exsultatio, exsultationem tumor et nimia aestimatio sui sequitur, Sen. de Ira, 2, 21; cf.: laetitia dicitur exsultatio quaedam animi gaudio efferventior, Gell. 2, 27, 31; Sen. Tranq. 15 fin.; Tac. H. 1, 72 al.
exsultātīvus (exult-), a, um, adj., triumphant: conclusio, Cassiod. in Psa. 37.
* exsultim (exult-), adv. [exsilio], leaping about, friskingly: ludit exsultim, Hor. C. 3, 11, 10.
exsulto (exult-), āvi, ātum, 1, v. freq. n. [id.], to spring vigorously, to leap or jump up (class.; esp. in the trop. signif.).
- I. Lit.: equi ferocitate exsultantes, Cic. Off. 1, 26, 90: equi, Nep. Eum. 5: exsultantes loligines, Cic. Div. 2, 70, 145: pisciculi, id. Fragm. ap. Non. 66, 1: pecora exsultantia, Plin. 18, 35, 88, § 364: taurus in herba, Ov. M. 2, 864; cf. id. ib. 11, 79: (curetes) in numerum exsultant, i. e. dance, Lucr. 2, 631.
- B. Of inanimate subjects: sanguis emicat exsultans alte, Lucr. 2, 195: pila exsultat, Sen. Q. N. 6, 10 fin.: exsultant aestu latices, Verg. A. 7, 464; cf. Plin. 31, 10, 46, § 114: exsultant vada atque aestu miscentur harenae, Verg. A. 3, 557: glaebae, Plin. 18, 19, 49, § 179: densiores circa pampini exsultant, spring up, i. e. come up, grow up, id. 17, 22, 35, § 180: breves (syllabae) si continuantur, exsultant, to skip, hop, Quint. 9, 4, 91.
- II. Trop.
- A. In gen., to gambol about, move freely, expatiate: hic (in pectore) exsultat pavor ac metus, riot, gambol, Lucr. 3, 141: cum sit campus, in quo exsultare possit oratio, Cic. Ac. 2, 35, 112; cf.: in reliquis (orationibus) exsultavit audacius (Demosthenes), id. Or. 8, 26: assurgendi exsultandique in laudando licentia, Quint. 2, 2, 9: solidos novus exsultabis in actus, will undertake with alacrity, Stat. S. 4, 4, 38.
- B. In partic., to exult, rejoice exceedingly; to run riot, to revel; to vaunt, boast: exsultantem te et praefidentem tibi repriment legum habenae, Poët. ap. Cic. de Or. 3, 41, 166; cf.: rex ille (Tarquinius) victoriis divitiisque subnixus, exsultabat insolentiā, id. Rep. 2, 25; and: exsultasse populum insolentiā libertatis, id. ib. 1, 40: exsultare eam (partem animi) in somno immoderateque jactari, id. Div. 1, 29, 60: exsultare voluptate, id. Fragm. ap. Non. 301, 7 (Rep. 3, 36 ed. Mos.): laetitiā, id. Clu. 5, 14; id. Tusc. 5, 6, 16 (with temere gestiens); id. Att. 15, 21, 1; Liv. 27, 2, 2: gaudio, Cic. Phil. 2, 27, 66: victoriā, id. Rosc. Am. 6, 16; cf. successu, Verg. A. 2, 386: gestis, Tac. Agr. 8: vana spe, Quint. 6, 4, 17 et saep.: in ruinis alicujus, Cic. Balb. 26, 58: in omni crudelitate, id. Fragm. ap. Non. 300, 26 (Rep. 2, 41 ed. Mos.): Graeci exsultant, quod, etc., id. Att. 6, 1, 15: dum histrio in cubiculum principis exsultaverit (= ἐξορχήσαιτο, Gronov.), Tac. A. 11, 28 (al. insultaverit).
Absol.: illa theatra (i. e. spectatores) exsultant, Cic. Leg. 2, 15, 39 Mos. N. cr.: furorem exsultantem reprimere, id. Sest. 44, 95; cf.: exsultantem laetitiam comprimere, id. Top. 22, 86: laus in qua maxime ceterorum exsultat oratio, id. Fin. 1, 16, 54.
Hence, ex-sultans (exult-), antis, P. a.
- * A. (Acc. to I. B. fin.) Of short syllables, skipping, hopping: paululum morae damus inter ultimum ac proximum verbum … alioqui sit exsultantissimum et trimetri finis, Quint. 9, 4, 108.
- B. (Acc. to II. B.)
- 1. Boastful, vain-glorious: turbati aut exsultantis animi motus, Tac. H. 1, 17.
- 2. Of an orator or an oration, diffuse, prolix: fiunt pro grandibus tumidi … laetis corrupti, compositis exsultantes, Quint. 10, 2, 16; cf. id. 12, 10, 12; 8, 3, 56; 9, 4, 69 (with remissae); 10, 4, 1: Cicero supra modum exsultans et superfluens, Tac. Dial. 18.
Hence, * Adv.: exsultanter, diffusely, at large; only comp.: quae hilarius et quasi exsultantius scripsi, Plin. Ep. 3, 18, 10.
exsŭpĕrābĭlis (exup-), e, adj. [exsupero].
- I. Pass., that may be overcome, surmountable, superable (poet.): non exsuperabile saxum (Sisyphi), Verg. G. 3, 39: ingenium mortale, Stat. Th. 1, 214.
- * II. Act., that overcomes, overpowering, irresistible: opera, Quadrig. ap. Gell. 17, 2, 14.
exsŭpĕrans (exup-), antis, Part. and P. a., from exsupero.
exsŭpĕrantĭa (exup-), ae, f. [exsupero], pre-eminence, superiority (rare but class.): an hoc non ita fit omni in populo? nonne omnem exsuperantiam virtutis oderunt? * Cic. Tusc. 5, 36, 105: ingens Scipionis (with fiducia), Gell. 4, 18, 2: splendoris vel altitudinis, id. 14, 1, 12.
exsŭpĕrātĭo (exup-), ōnis, f. [exsupero], exaggeration as a fig. of speech, the Gr. ὑπερβολή, Auct. Her. 4, 53, 67; 1, 6, 10.
exsŭpĕrātōrĭus (exup-), a, um, adj. [exsuperator], conquering, victorious: mensis, the month of November, called after the conqueror (Commodus), Lampr. Commod. 11; so, Calendae, id. ib. 12.
ex-sŭpĕro (exup-), āvi, ātum (gen. plur. part. sync. exsuperantum, Varr. L. L. 7, § 18 Müll.), 1, v. n. and a. (mostly poet. and in post-Aug. prose).
- I. Neutr., to mount up, appear above (very rare).
- A. Lit.: exsuperant flammae; furit aestus ad auras, Verg. A. 2, 759.
- B. Trop., to get the upper hand, to overcome, prevail, excel: sol et vapor omnis, Lucr. 5, 385: arma capessant, Et si non poterunt exsuperare, cadant, Ov. F. 6, 372: praesens dolor, Lucr. 6, 1277: quantum ipse feroci Virtute exsuperas, Verg. A. 12, 20: Hannibal exsuperans astu, Sil. 1, 57.
- II. Act., to project or tower above any thing, to surmount, rise above, exceed.
- A. Lit.: vites exsuperant ulmos, Plin. 14, 1, 3, § 12: exsuperat jugum, passes over, Verg. A. 11, 905: clivum, Sen. Ep. 31: amnem, Plin. 6, 17, 21, § 62: Nilus exsuperavit sedecim cubita, id. 18, 18, 47, § 168; cf.: binas libras ponderis, id. 9, 17, 30, § 64.
- B. Trop.
- 1. To surpass, exceed: quis homo te exsuperavit usquam gentium impudentiā? Poët. ap. Cic. Tusc. 4, 36, 77: omnes Tarquinios superbiā, Liv. 3, 11, 13: genus morum nobilitate, Ov. Tr. 4, 4, 2: aliquid latitudine, Plin. 2, 11, 8, § 50: laudes alicujus, Liv. 28, 43, 7: cuncta exsuperans patrimonia census, Juv. 10, 13: tu vero, pater, vive et me quoque exsupera, survive, outlive, Val. Max. 5, 9 fin.: aestatem, to outlast, Plin. 14, 2, 4, § 33.
- 2. To be too much for, to overpower, overcome: id summum exsuperat Jovem, Poët. in Cic. Div. 2, 10, 25: materia vires exsuperante meas, Ov. Tr. 1, 5, 56: caecum consilium, Verg. A. 7, 591: multitudo Gallorum, sensum omnem talis damni exsuperans, Liv. 7, 24, 2.
Hence, exsŭpĕrans (exup-), antis, P. a. (acc. to I. B.), surpassing, excellent, supreme (post-class.): mulier exsuperanti forma, Gell. 6, 8, 3.
Comp.: uter esset exsuperantior, certabatur, Gell. 14, 3, 11.
Sup., App. Dogm. Plat. 1, p. 8.
ex-surdo (exurdo), āvi, ātum, 1, v. a. [surdus], to render deaf, to deafen (poet. and in post-Aug. prose).
- I. Lit.: paniculae flos si aures intraverit, exsurdat, Plin. 32, 10, 52, § 141.
- II. Transf.
- 1. In gen., to stun, overcome with din: aures curiae, Val. Max. 2, 2, 3: turbida nec calamos exsurdant classica nostros, Calp. Ecl. 4, 131.
- 2. Esp., of the taste, to dull, blunt: vina palatum, Hor. S. 2, 8, 38.
ex-surgo (exurgo), surrexi, 3, v. n. (archaic inf. pres. pass. exsurgier, Plaut. Ps. prol. fin.), to rise up, rise, to get up, stand up (class.).
- I. Lit.: a genibus, Plaut. Rud. 1, 5, 22: ex insidiis, Liv. 27, 41, 7: in plantas, Sen. Ep. 111, 3: de nocte multa, Plaut. Rud. 4, 2, 10: ubi erit accubitum semel, Ne quoquam exsurgatis, donec, etc., id. Bacch. 4, 4, 105: foras, id. Mil. 2, 1, 3: cum exsurgeret, simul arridens, etc., Cic. de Or. 1, 62, 265: tu autem, nisi molestum est, paulisper exsurge, id. Clu. 60, 168; cf.: exsurge quaeso, id. Planc. 42, 102: acies ita instructa, ut pars in colles exsurgeret, Tac. H. 2, 14: altior (to strike the more forcibly), Verg. A. 11, 697 et saep.
- B. Transf., of things as subjects: ubi Taurus ab Indico mari exsurgit, Plin. 5, 27, 27, § 97; cf. Sil. 7, 275: inde alii ramuli exsurgunt, Plin. 24, 19, 113, § 173: cum jam vertigine tectum ambulat, et geminis exsurgat mensa lucernis, i. e. in the dizzy brain, Juv. 6, 305.
- II. Trop., to rise up, rise, recover strength: ne quando recreata exsurgere atque erigere se possent, funditus sustulerunt, Cic. Agr. 2, 32, 87: (causa) numquam exsurgeret, id. Phil. 13, 18, 38: auctoritate vestra res publica exsurget, id. Fam. 12, 10 fin.: grandis oratio naturali pulchritudine exsurgit, Petr. 2, 6; dolor, Sen. Med. 49.
exsuscĭtātĭo (exusc-), ōnis, f. [exsuscito], an awakening, arousing, as a fig. of speech, Auct. Her. 4, 42, 55; 4, 43, 56.
ex-suscĭto (exusc-), āvi, ātum, 1, v. a., to rouse from sleep, to awaken (class.).
- I. Lit.: exsuscitate vostram huc custodem mihi, Plaut. Curc. 1, 1, 91: te gallorum cantus exsuscitat, Cic. Mur. 9, 22.
- B. Transf., of fire, to kindle: flammas exsuscitat aurā, Ov. F. 5, 507: ne parvus ignis ingens incendium exsuscitet, Liv. 21, 3, 6.
- II. Trop., to stir up, rouse up, excite: quae cura exsuscitat animos et majores ad rem gerendam facit, Cic. Off. 1, 4, 12; so, animum omnibus dictis, id. Inv. 2, 15, 49; and: animum clamore, Auct. Her. 3, 12, 22: naturalem memoriam hac notatione, id. ib. 3, 21, 34; cf. ib. 3, 22, 36.
exūbĕrantĭa, ae, f. [exubero], superabundance, exuberance (post-class.): ruboris, Gell. 2, 26, 9: memoriae, id. 8, 7 in lemm.
* exūbĕrātĭo, ōnis, f. [exubero], superabundance, excess; in plur., opp. defectiones, Vitr. 1, 4, 8.
ex-ūbĕro, āvi, ātum, 1, v. n. and a. (poet. and in post-Aug. prose).
- I. Neutr., to come forth in abundance, to grow luxuriantly; to be abundant, to abound in.
- A. Prop.: cujus corpus in tam immodicum modum luxuriasset exuberassetque, Gell. 7, 22, 4: alte spumis exuberat amnis, Verg. A. 7, 465: (frus) mox increscens ad medium noctis exuberat, Plin. 2, 103, 106, § 228: pomis exuberat annus, Verg. G. 2, 516 al.
- B. Trop.: ex multa eruditione, ex pluribus artibus exundat et exuberat eloquentia, Tac. Or. 30: lucrum, Suet. Calig. 40.
- II. Act., to make full or abundant: quae favorum ceras exuberant, Col. 9, 4, 5: materia melior vindemiis exuberandis, id. 2, 15, 5.
Trop.: Scythae exuberant Persas, i. e. overwhelm by numbers of immigrants, Tert. Pall. 2.
P. a.: exuberans, ntis.
- a. Superfluous: hoc exuberantis quasi operis, ut, etc., Quint. 10, 5, 1.
- b. Extraordinary: pernicitas, Amm. 19, 8, 11.
Hence, adv.: exuberante, superfluously, Cassiod. de Amic. 25, 3.
exuccus, exuctus, v. exsuc-.
exūdo, āre, v. exsudo.
exūgo, ĕre, v. exsugo.
exul, v. exsul.
exulcĕrātĭo, ōnis, f. [exulcero], a soreness, festering, exulceration (post-Aug.).
- I. Lit.: si nulla exulceratio est, Cels. 4, 22.
In plur.: vesicarum, Plin. 20, 3, 8, § 17.
- * II. Trop.: verebar, ne haec non consolatio sed exulceratio esset, i. e. exasperation, aggravation of pain, Sen. Cons. ad Helv. 1, 4.
exulcĕrātōrĭus, a, um, adj. [exulcero], of or pertaining to festering or ulceration (post-Aug.): medicamentum, against ulceration, Plin. 23, 7, 64, § 126.
exulcĕrātrix (also exhulc-), īcis, f. [exulcero], she who causes soreness or exulceration: vis septica et exulc., Plin. 27, 12, 80, § 105.
ex-ulcĕro, āvi, ātum, 1, v. a., to make sore, to cause to suppurate or ulcerate (class.).
- I. Lit.: pulices solent ea (sc. aures al.) exulcerare, Varr. R. R. 2, 9, 14: cutem, Cels. 4, 16: ventrem, id. 3, 21 med.: vulvas, Col. 7, 9, 5: stomachum, Plin. 28, 13, 54, § 196: cicatrices, id. 27, 12, 90, § 112: panos nondum exulceratos, id. 23, 2, 32, § 66.
Absol.: omnis agitatio exulcerat, Cels. 4, 15.
- II. Trop., to make worse, to exasperate, aggravate (syn.: corrumpo, perturbo): ea, quae sanare nequeunt, exulcerant, Cic. de Or. 2, 75, 303: gratiam (opp. conciliare), id. Brut. 42, 156: in rebus ab ipso rege clam exulceratis, id. Fam. 1, 1, 4: dolorem, Plin. Ep. 1, 12, 1: ut in exulcerato animo facile fictum crimen insideret, Cic. Deiot. 3, 8: ira exulcerati animi, Liv. 9, 14, 9.
exŭlo, āre, v. exsulo.
exulto, āre, v. exsulto.
ex-ŭlŭlo, āvi, ātum, 1, v. n. and a. (poet.).
- I. Neutr., to howl or cry out, to howl violently: nactusque silentia ruris Exululat, Ov. M. 1, 233; Val. Fl. 8, 171: solutis Crinibus exululant matres, Sil. 12, 599.
In dep. form: dum stupet (Bacchis) Edonis exululata jugis, Ov. Tr. 4, 1, 42.
- * II. Act., to call or invoke with howlings: Cybeleia mater Concinitur Phrygiis exululata modis, Ov. A. A. 1, 507.
exunctus, a, um, Part., from exungo.
exundantĭa, ae, f. [exundo], an overflow (late Lat.), Ambros. Hexaem. 2, 1, 1.
exundātĭo, onis, f. [exundo], an overflowing of a river (post-Aug.): fluminum, Plin. 19, 3, 13, § 37.
ex-undo, āvi, 1, v. n. and a.
- I. Neutr., to flow out or over, to overflow (poet. and in post-Aug. prose).
- A. Lit.: fons, Plin. 2, 103, 106, § 229: per quos (rivos) exundat piscina, Col. 8, 17, 6: trunco cruor exundat, Sen. Agam. 903.
- B. Transf.
- 1. To be washed up, thrown out by the waves: tura balsamaque vi tempestatum in adversa litora exundant, Tac. G. 45.
- 2. To pour forth abundantly, to rush forth; to overflow with any thing: flammarum exundat torrens, Sil. 14, 62; cf.: exundant diviso vertice flammae, Stat. Th. 12, 431: spiritus (morientis) exundans perflavit campum, Sil. 5, 455: inde Medusaeis terram exundasse chelydris, id. 3, 316: exundans ingenii fons, Juv. 10, 119: exundat et exuberat eloquentia, Tac. Or. 30: temperare iram; eoque detracto quod exundat, ad salutarem modum cogere, which superabounds, is in excess, Sen. de Ira, 1, 7.
- * II. Act., to pour forth abundantly: fumum, Sil. 2, 631.
ex-ungo, no perf., unctum, 3, v. a., to anoint (a Plautinian word): eluas tu an exungare, ciccum non interduim, Plaut. Rud. 2, 7, 22: exunctum, elutum in balineis, spent on ointments, id. Trin. 2, 4, 5.
ex-unguis, e, adj., without claws (postclass.): exunguis et excornis bestia (muraena), Tert. Pall. 5.
* ex-ungŭlo, āvi, 1, v. n., to lose the hoof, Veg. Vet. 2, 57 fin.
ex-ŭo, ŭi, ūtum, 3, v. a. [ex and root av-, to go to, put on; Zend. avaiti, go into, ao-thra, shoe; Slav. and Lith. forms, v. Fick, Vergl. Wört. p. 17; cf. ind-uo], to draw out or off, to pull or strip off, put off, divest (class.; esp. freq. since the Aug. period).
- I. Lit.: serpens exuit in spinis vestem, Lucr. 4, 61: manticam umero, App. M. 1, p. 110; cf.: pharetram umero, Ov. M. 2, 419: telum magno e vulnere, Stat. Th. 9, 287: ensem vaginā, id. ib. 9, 76: clipeum reduci, Ov. H. 13, 147; cf.: vincula sibi, id. M. 7, 773: jugum, to shake off, Liv. 35, 17, 8: alas, to lay aside, Verg. A. 1, 690: Trojanos cestus, id. ib. 5, 420: setosa duris exuere pellibus membra, Hor. Epod. 17, 15; cf.: magnos membrorum artus, magna ossa lacertosque Exuit, strips, bares, Verg. A. 5, 423: aliquem veste, Suet. Ner. 32: palmas vinclis, Verg. A. 2, 153: digitos, i. e. to strip of rings, Mart. 14, 109: mensas, to uncover, id. 9, 60, 7: si ex his te laqueis exueris, Cic. Verr. 2, 5, 58, § 151: se jugo, Liv. 34, 13, 9.
In a Greek construction: unum exuta pedem vinclis, Verg. A. 4, 518: cornua exuitur, Ov. M. 9, 52.
Absol.: si non saltas, exue igitur (sc. pallam), Plaut. Men. 1, 3, 16.
- B. Transf., in gen., to strip, despoil, deprive of any thing: hostium copiis fusis armisque exutis, i. e. to be forced to throw off their arms and to flee, Caes. B. G. 3, 6, 3: hostem armis, id. ib. 5, 51 fin.; Sall. J. 88, 3; Liv. 22, 21, 4: exuti prope omnes armis diffugere, id. 21, 61, 9; 34, 28, 11; Verg. A. 11, 395: impedimentis, Caes. B. G. 7, 14, 8; 7, 42, 5: castris, Liv. 31, 42, 7; 41, 3, 10; 41, 12, 5; Vell. 1, 9, 4: sedibus, Tac. A. 13, 39: aliquem avitis bonis, id. ib. 14, 31; cf.: aliquem patrimonio, Suet. Gramm. 11: montes, to strip, lay bare, Stat. S. 4, 3, 50: se agro paterno avitoque, Liv. 2, 23, 6: exuto Lepido, interfecto Antonio, stripped bare, i. e. without legions, without arms, etc., Tac. A. 1, 2.
- II. Trop., to lay aside, cast off, divest one’s self of any thing: humanitatem, Cic. Lig. 5, 14; cf. id. Att. 13, 2, 1: sapientia vanitatem exuit mentibus, Sen. Ep. 90 med.: mentitum colorem, Quint. 12, 10, 76: silvestrem animum, Verg. G. 2, 51: vultus severos, Ov. Am. 3, 4, 43: feritatem, id. F. 3, 281: mores antiquos, Liv. 27, 8, 6: virtutes, Tac. A. 1, 75: fidem, id. ib. 12, 14: amicitiam, id. ib. 1, 8: tristitiam et arrogantiam et avaritiam, id. Agr. 9: jus fasque, id. H. 3, 5: promissa, to break one’s word, id. A. 13, 44: pacta, id. ib. 6, 43: patriam, id. H. 5, 5 et saep.: hominem exuens ex homine, Cic. Fin. 5, 12, 35: magistrum, Tac. A. 14, 52 fin.
- * (β) With a subjectclause: mihi quidem ex animo exui non potest, esse deos, Cic. N. D. 3, 3, 7.
- B. Transf., to make void of, to free from: se omnibus vitiis, Sen. Ep. 11.
exŭpĕro, āre, v. exsupero.
ex-urgĕo, ēre (-guo, ĕre, Paul. ex Fest. p. 80, 16), v. a., to squeeze out, Plaut. Rud. 4, 3, 69 sq.
exurgo, ĕre, v. exsurgo.
ex-ūro, ussi, ustum, 3, v. a., to burn out, burn up, consume (class.; syn.: incendo, accendo, inflammo, cremo).
- I. Lit.: illic oculos exuram lampadibus ardentibus, Plaut. Men. 5, 2, 86; 88: fores, id. Pers. 4, 4, 20: domi suae vivus exustus est, Cic. Verr. 2, 1, 27, § 70: vicos complures, id. de Imp. Pomp. 2, 5: classem Argivum, Verg. A. 1, 39.
- B. Transf., to dry up: loca exusta solis ardoribus, Sall. J. 19, 6: paludem, Verg. G. 3, 432: lacus, Phaedr. 1, 6, 7: agrum, Verg. G. 1, 107: res exustae torrentibus auris, Lucr. 5, 410: caseum (sol), Col. 7, 8, 5: segetem, Plin. 17, 9, 7, § 56: aliquem (sitis), Lucr. 3, 917; Curt. 4, 16, 7: Pyrrhus Italiam bellis saevissimis exurens, laying waste, devastating, Amm. 21, 1.
- II. Trop.
- A. To set on fire, kindle, inflame: (Venus) volt exurere divos, Tib. 4, 2, 5; cf. Sen. Agam. 665 sq.
- B. To consume, destroy: aliis scelus exuritur igni, Verg. A. 6, 742: exustus flos veteris ubertatis, dried up, Cic. Brut. 4, 16.
exuscĭto, āre, v. exsuscito.
exustĭo, ōnis, f. [exuro].
- I. A burning up, a conflagration: eluviones exustionesque terrarum, Cic. Rep. 6, 21, 23: ignis, Vulg. Isa. 64, 2: quorum finis exustio est, Hier. in Isa. 3, 7, 4.
Trop., Plin. 18, 1, 1, § 5.
- II. A burning, scorching: solis, Plin. 17, 24, 37, § 223.
exustus, a, um, Part., from exuro.
exūtĭo, ōnis, f. [exuo], an exclusion; transf.: a venia exutio, they who are excluded from divine forgiveness, the utterly reprobate, Ambros. in Luc. 8, § 64.
exūtus, a, um, Part., from exuo.
exŭvĭae, ārum, f. [exuo], that which is stripped, drawn or taken off from the body, clothing, equipments, arms, etc. (mostly poet.).
- I. In gen.: induviae tuae atque uxoris exuviae, Plaut. Men. 1, 3, 9; so ib. 13: pyram Erige et arma viri … exuviasque omnes … super imponant, Verg. A. 4, 496; cf. id. E. 8, 91: cum fulmine et sceptro exuviisque Jovis, Suet. Aug. 94; cf. Fest. S. V. TENSA, p. 365, 1 Müll.: EXVVIAS FECIT, i. q. funus fecit, Inscr. in Bull. dell’ Inst. 1844, p. 90.
The skin of an animal; (coluber) positis novus exuviis, his slough, Verg. A. 2, 473; of the lion’s hide, id. ib. 9, 307; the tiger’s hide, id. ib. 11, 577; the golden fleece, Val. Fl. 6, 19; 8, 65.
Comic.: bubulae, thongs of ox-hide, Plaut. Most. 4, 1, 26.
Hair: devotae flavi verticis exuviae, Cat. 66, 62; Sen. Hippol. 1181.
- II. In partic., spoils stripped from an enemy, as arms, booty, etc. (syn.: praeda, spolia, manubiae): locus (i. e. Rostra) exuviis nauticis et classium spoliis ornatus, * Cic. de Imp. Pomp. 18, 55: (Hector) exuvias indutus Achilli, Verg. A. 2, 275: haec arma exuviasque viri tua quercus habebit, id. ib. 10, 423: hostiles, Tib. 1, 1, 54; cf. bellorum, Juv. 10, 133.
- * B. Trop.: tu ornatus exuviis hujus, venis ad eum lacerandum, Cic. Sull. 18, 50.