Lewis & Short

Parsing inflected forms may not always work as expected. If the following does not give the correct word, try Latin Words or Perseus.

ūtĭlis, e, adj. [utor].

  1. I. In gen.
    1. A. Useful, serviceable, beneficial, profitable, advantageous, etc. (cf. commodus).
      1. 1. Absol.: hae hamae utiles sunt, Cato, R. R. 135, 2: non faciat quod utile sit, quod expediat? Cic. Off. 3, 19, 76: utiles et salutares res, id. N. D. 1, 15, 38: quid Sophocles et Aeschylus utile ferrent, Hor. Ep. 2, 1, 163: quernaque glans victa est utiliore cibo, Ov. F. 1, 676.
      2. 2. With dat. pers.: tibi, Plaut. Cist. 1, 1, 10: quam id mihi sit facile atque utile, Aliorum exempla commonent, Ter. And. 4, 5, 16: nec clam te est, quam illi utraeque res nunc utiles Et ad pudicitiam et ad rem tutandam sient, id. ib. 1, 5, 52; id. Hec. 1, 2, 76: si eam legem vobis adcommodatam atque utilem esse intellegerem, Cic. Agr. 2, 6, 14: sic fuit utilius finiri ipsique tibique, id. Tusc. poët. 1, 48, 115; id. Inv. 1, 1, 1: non enim mihi est vita utilior quam animi talis affectio, id. Off. 3, 6, 29 dub.; Nep. Milt. 3, 5; id. Them. 7, 6: alicui utiles esse amicos, Caes. B. G. 4, 7: quod tibi utilissimum erit consilii capies, Dolab. ap. Cic. Fam. 9, 9, 2: loci muniti et sibi utiles, Sall. J. 97, 1.
        So with dat. of thing benefited: fonsInfirmo capiti fluit utilis, utilis alvo, Hor. Ep. 1, 16, 14: vivit siliquis et pane secundo; Militiae quamquam piger et malus, utilis urbi, id. ib. 2, 1, 124: glycyrrhizae sucus utilissimus voci, Plin. 22, 9, 11, § 25: palmae non utiles stomacho, id. 23, 4, 51, § 97: ver utile silvis, Verg. G. 2, 323; Prop. 4 (5), 1, 138.
      3. 3. With ad and acc.: quem hominem inveniemus ad eam rem utilem, Plaut. Ep. 2, 2, 108; cf. Ter. And. 1, 5, 52 (supra, A. 2.): nonne igitur sapiens, si fame ipse conficiatur, abstulerit cibum alteri, homini ad nullam rem utili? Cic. Off. 3, 6, 29; cf.: quaecumque herba potens ad opem radixque medendi Utilis, Ov. H. 5, 148.
      4. 4. With abl. instr.: ter et viciens volneratus est, ob id neutrā manu, neutro pede satis utilis, Plin. 7, 28, 29, § 104: pedibus, naribus, Ov. M. 3, 212: bis pomis utilis arbos, Verg. G. 2, 150.
      5. 5. With inf. (poët.): adspirare et adesse choris erat utilis (tibia), Hor. A. P. 204.
    2. B. Neutr. absol.: ūtĭle, is, n., what is useful, the useful: omne tulit punctum, qui miscuit utile dulci, Hor. A. P. 343: bonus atque fidus Judex honestum praetulit utili, id. C. 4, 9, 41: utilium tardus provisor, id. A. P. 164: sententiae de utilibus honestisque, Quint. 3, 8, 13; cf. id. 1, 2, 29.
    3. C. Utile est, with a subject-clause: amicum castigare ob meritam noxiamest utile Et conducibile, Plaut. Trin. 1, 1, 2: numquam est utile peccare, Cic. Off. 3, 15, 64: nimirum sapere est abjectis utile nugis, Hor. Ep. 2, 2, 141: id arbitror Apprime in vitā esse utile, ut ne quid nimis, Ter. And. 1, 1, 34; cf.: ut tu, si arbitrarere utile exque re publicā esse, persequerere bello Dolabellam, Cic. Ep. ad Brut. 1, 5, 1: utilissimum ratus inpendentem evitare tempestatem, Nep. Alcib. 4, 4.
  2. II. In partic.
    1. A. Fit, suitable, adapted, proper, etc.: utilissimus ad vitilia holoschoenos, Plin. 21, 18, 69, § 113: hic castrensibus utilis armis, Prop. 3, 9 (4, 8), 19: utilium bello studiosus equorum, Ov. M. 14, 321: fraxinus hastis, id. ib. 10, 93: lignum Navigiis, Verg. G. 2, 442: passo psithia utilior, id. ib. 2, 93: calamus fistulis, Plin. 16, 36, 66, § 164: ventri lactuca movendo utilis, Mart. 11, 52, 6: (lapathum) silvestre ad multa medicamina utile est, Plin. 19, 12, 60, § 185.
      Poet. with gen.: radix medendi Utilis, Ov. H. 5, 147.
    2. B. In jurid. lang.: utilis actio, exceptio, interdictum, judicium, etc., i. e. which was brought on general principles of justice, in cases for which there was no express legal provision, or, as we say, in equity: actio, Dig. 13, 5, 5, § 9; 39, 3, 22 fin. al.: exceptio, ib. 4, 4, 41: interdictum, ib. 43, 20, 1, § 35 sq.: judicium, ib. 10, 2, 2, § 11.
      Hence, adv.: ūtĭlĭter, usefully, profitably, beneficially, advantageously.
      1. 1. In gen.: utiliter a naturā permotiones istas animis nostris datas, Cic. Ac. 2, 44, 135: modo ne laudarent iracundiam et dicerent utiliter a naturā datam, id. Off. 1, 25, 89; 2, 5, 17: utiliter in certamen respondere, Liv. 4, 6, 2 Weissenb. ad loc.; 28, 19, 3; Quint. 4, 1, 45; 6, 1, 8: serviet utiliter (captivus), Hor. Ep. 1, 16, 70 al.
        Comp.: utilius starent etiam nunc moenia Phoebi, Ov. H. 1, 67.
        Sup.: a Cicerone quidem utilissime praedicta sunt omnia, Quint. 4, 2, 57; Plin. 17, 14, 24, § 110.
      2. 2. In partic., in jurid. lang., rightly, duly, lawfully: stipulari, Dig. 45, 1, 97; 45, 1, 45; 45, 1, 46: agere ex empto, ib. 19, 1, 30 fin.

ūtĭlĭter, adv., v. utilis fin.