Lewis & Short

Parsing inflected forms may not always work as expected. If the following does not give the correct word, try Latin Words or Perseus.

ex-ĭgo, ēgi, actum, 3, v. a. [ago], to drive out or forth, to thrust out, to take or turn out.

  1. I. Lit.
    1. A. In gen.: reges ex civitate, to expel, Cic. de Or. 2, 48, 199: hostem e campo, Liv. 3, 61, 8: exigor patria, Naev. ap. Non. 291, 4: aliquem domo, Liv. 39, 11, 2: aliquem campo, id. 37, 41, 12: omnes foras, Plaut. Aul. 3, 1, 7: adcolas ultra famam, Plin. 2, 68, 68, § 175: exacti reges, driven away, Cic. de Or. 1, 9, 37; cf.: Tarquinio exacto, id. Rep. 1, 40: anno post Tarquinios exactos, Tac. A. 11, 22: Orestes exactus furiis, driven, tormented, Ov. Tr. 4, 4, 70: virum a se, Plaut. Mil. 4, 6, 62: uxorem, to put away, divorce, Ter. Hec. 2, 1, 45; Suet. Caes. 50; id. Claud. 26; cf.: illam suam (uxorem) suas res sibi habere jussit ex duodecim tabulis; claves ademit; exegit, turned her out of the house, Cic. Phil. 2, 28, 69: aliquem vitā, i. e. to kill, Sen. de Ira, 1, 6: corpus e stratis, to raise up or out, Sil. 16, 234: maculam, to take out, Suet. Aug. 94: et sacer admissas exigit Hebrus aquas, pours out into the sea, Ov. H. 2, 114; of weapons, to thrust from one, thrust, drive: non circumspectis exactum viribus ensem Fregit, thrust, impelled, Ov. M. 5, 171; so, ensem, Luc. 8, 656; cf.: ensem per medium juvenem, plunges through the middle, Verg. A. 10, 815: gladium per viscera, Flor. 4, 2, 68: tela in aliquem, Sen. Cons. ad Marc. 16; hence: aliquem hastā, i. e. to thrust through, transfix, Val. Fl. 6, 572.
      Mid.: quae (hasta) cervice exacta est, passed out, passed through, Ov. M. 5, 138: prope sub conatu adversarii manus exigenda, to be put forth, raised (for a blow), Quint. 6, 4, 8 Spald.: (capellas) a grege in campos, hircos in caprilia, to drive out, Varr. R. R. 2, 3, 8: sues pastum, id. ib. 2, 4, 6: radices altius, to send out, Cels. 5, 28, 14; cf.: vitis uvas, Col. 3, 2, 10; 3, 6, 2; Cels. 8, 1 med.
    2. B. In partic.
      1. 1. A scenic t. t., to drive off, i. e. hiss off a piece or a player from the stage (rare): spectandae (fabulae) an exigendae sint vobis prius, Ter. And. prol. 27 Ruhnk.; so, fabulas, id. Hec. prol. alt. 4; id. ib. 7.
      2. 2. To demand, require, enforce, exact payment of a debt, taxes, etc., or the performance of any other duty (very freq.; syn.: posco, postulo, flagito, contendo, etc.): ad eas pecunias exigendas legatos misimus, Cic. Fam. 13, 11, 1: pecunias a civitatibus, id. Div. ap. Caecil. 10, 33: acerbissime pecunias imperatas, Caes. B. C. 3, 32; cf. id. ib. 1, 6 fin.; Cic. Pis. 16, 38; id. N. D. 3, 34, 84: quaternos denarios, id. Font. 5, 9: tributa, id. Fam. 3, 7, 3: pensionem, id. ib. 6, 18, 5: nomina sua, id. Verr. 2, 1, 10, § 28: mercedem, id. Lael. 21, 80 et saep.: equitum peditumque certum numerum a civitatibus Siciliae, Caes. B. C. 1, 30, 4: obsides ab Apolloniatibus, id. ib. 3, 12, 1: viam, to demand the construction of a road, Cic. Verr. 2, 1, 59, § 154; Liv. 42, 3, 7: a quoquam ne pejeret, Juv. 13, 36.
        Esp.: rationem, to exact an account: ut Athenienses rationibus exigendis non vacarent, Val. Max. 3, 1, ext. 1; Plin. Ep. 10, 81, 1: libertorum nomina a quibus ratio exigi posset, Suet. Aug. 101 fin.
          1. (β) In pass.: exigor aliquid, to be solicited, dunned for money, etc. (post-class.): exigor portorium, id est, exigitur de me portorium, Caecil. ap. Gell. 15, 14, 5; id. ap. Non. 106, 24: (Rib. Com. Fragm. p. 51): sese pecunias maximas exactos esse, Q. Metell. Numid. ap. Gell. 15, 14, 2; Dig. 23, 4, 32.
      3. 3. To examine, inquire into (post-Aug.): nec illae (conjuges) numerare aut exigere plagas pavent, Tac. G. 7 fin. (so Ritter, Halm, with all MSS., cf. Holzmann ad loc.; al. exugere, said to have been the read. of a lost codex, the Arundelianus; cf. exsugo); cf.: exactum et a Titidio Labeone, cur omisisset, etc., id. A. 2, 85.
      4. 4. Of places, to go or pass beyond, to pass by, leave behind (poet. and in post-Aug. prose): cum primus equis exegit anhelis Phoebus Athon, Val. Fl. 2, 75; cf. Prop. 3, 20, 11 (4, 20, 3 M.): Troglodytae hibernum mare exigunt circa brumam, Plin. 12, 19, 42, § 87.
      5. 5. In mercant. lang., to dispose of, sell: agrorum exigere fructus, Liv. 34, 9, 9 Drak.: mercibus exactis, Col. poët. 10, 317.
      6. 6. Mathemat. t. t., to apply to a standard or measure, i. e. to examine, try, measure, weigh by any thing: ad perpendiculum columnas, Cic. Verr. 2, 1, 51, § 133: materiam ad regulam et libellam, Plin. 36, 25, 63, § 188: pondus margaritarum sua manu, Suet. Caes. 47; cf.: aliquid mensura, Plin. 17, 21, 35, § 159.
  2. II. Trop.
    1. A. In gen., to drive out, expel (very rare): locus, Ubi labore lassitudo exigunda ex corpore, Plaut. Capt. 5, 4, 4: frigus atque horrorem vestimentis, Lucil. ap. Non. 291, 8.
      Far more freq. and class.,
    2. B. In partic.
      1. 1. (Acc. to I. B. 2.) To require, demand, claim any thing due: ego vero et exspectabo ea quae polliceris, neque exigam, nisi tuo commodo, Cic. Brut. 4, 17: aliquid exigere magis quam rogare, id. Fam. 2, 6, 1: longiores litteras exspectabo vel potius exigam, id. ib. 15, 16, 1: omnibus ex rebus voluptatem quasi mercedem, id. Fin. 2, 22, 73: ab hoc acerbius exegit natura quod dederat, demanded back, reclaimed, id. Tusc. 1, 39, 93 Klotz.: non ut a poëta, sed ut a teste veritatem exigunt, id. Leg. 1, 1, 4: has toties optata exegit gloria poenas, has cost, Juv. 10, 187: poenas, to take vengeance, id. 10, 84: de vulnere poenas, Ov. M. 14, 478: poenam (alicui), Sen. de Ira, 2, 22 fin.; Ov. F. 4, 230: gravia piacula ab aliquo, Liv. 29, 18, 18 et saep.
        With ut: exigerem ex te cogeremque, ut responderes, Cic. Fin. 2, 35, 119; 4, 28, 80; cf.: Calypso exigit fata ducis, questions, inquires into, Ov. A. A. 2, 130: exactum a marito, cur, etc., Tac. A. 2, 85: exigite ut mores seu pollice ducat, Juv. 7, 237 sq.
        With an object-clause: exigimus potuisse eum eo tempore testamentum facere, Dig. 29, 7, 8; 24, 3, 2.
        Absol.: in exigendo non acerbum, Cic. Off. 2, 18, 64: cum res exiget, Quint. 5, 11, 5; 10, 3, 3; cf.: ut res exiget, id. 12, 10, 69: si communis utilitas exegerit, id. 12, 1, 37.
        Esp.: rationem, to require an account: rerum gestarum, Just. 19, 2, 6: numquid rationem exiges, cum tibi aliquis hos dixerit versus? an explanation, Sen. Ep. 94, 28; Plin. Ep. 19, 9.
      2. 2. Of time, life, etc., to lead, spend, pass, complete, finish: non novisse quicum aetatem exegerim, Plaut. Trin. 4, 2, 111; id. Capt. 3, 5, 62: tecum aetatem, id. Mil. 4, 2, 48; 4, 6, 60; id. Cas. 2, 5, 12: ut te dignam mala malam aetatem exigas, id. Aul. 1, 1, 4: vitam taetre, Cat. Or. inc. 15; Ter. Heaut. 2, 3, 39: cum maerore graviorem vitam, Sall. J. 14, 15; 85, 49; Plin. 7, 44, 45, § 139; Vitr. 2, 1, 4; Val. Max. 3, 5, 4 al.: vitae tempus, Sen. Ep. 2, 2; Val. Max. 3, 3, ext. 6: jam ad pariendum temporibus exactis, Cic. Verr. 2, 1, 18, § 48: qui exacta aetate moriuntur, at the close of the vigorous period of life, Cic. Tusc. 1, 39, 93; id. Verr. 2, 5, 8, § 21; Sall. J. 6, 2; Liv. 2, 40, 11 al.: mediam dies exegerat horam, Ov. Am. 1, 5, 1: aevum, Lucr. 4, 1235; Verg. A. 7, 777; Ov. M. 12, 209: tristissimam noctem, Petr. 115: diem supremum noctemque, Tac. A. 3, 16: ullum tempus jucundius, Plin. Ep. 3, 1, 1: jam aestatem exactam esse, Sall. J. 61, 1: per exactos annos, at the end of every year, Hor. C. 3, 22, 6: exacto per scelera die, Tac. H. 1, 47; id. A. 3, 16; so, exacto quadriennio, Plin. 2, 47, 48, § 130; Verg. G. 3, 190; Stat. S. 2, 2, 47.
      3. 3. To conduct, urge forward, superintend, drive: opus, Ov. M. 14, 218; Col. 3, 13, 11.
      4. 4. To bring to an end, to conclude, finish, complete a thing (poet. and in post-Aug. prose): exegi monumentum aere perennius, Hor. C. 3, 30, 1: opus, Ov. R. Am. 811; id. M. 15, 871: exactus tenui pumice versus eat, Prop. 3, 1, 8; Verg. A. 6, 637: commentarii ita sunt exacti, ut, etc., Quint. 10, 7, 30: eandem gracilitatem stilo exigere condiscant, to reach, attain to, id. 1, 9, 2.
      5. 5. To determine, ascertain, find out: sociisque exacta referre, his discoveries, Verg. A. 1, 309: non prius exacta tenui ratione saporum, before he has ascertained, Hor. S. 2, 4, 36.
        Pass. impers.: non tamen exactum, quid agat, Ov. F. 3, 637; cf. id. Am, 3, 7, 16.
      6. 6. (Acc. to I. B. 3.) To weigh, try, prove, measure, examine, adjust, estimate, consider, = examinare, ponderare (class. but perh. not in Cic.): si ad illam summam veritatem legitimum jus exegeris, etc., Cael. ap. Cic. Fam. 8, 6, 1; cf.: nolite ad vestras leges atque instituta exigere ea, quae Lacedaemone fiunt, to estimate by the standard of, etc., Liv. 34, 31, 17; so, opus ad vires suas, Ov. A. A. 2, 502: si omnia argumenta ad obrussam coeperimus exigere, Sen. Q. N. 4, 5, 1; cf.: principatus tuus ad obrussam exigitur, id. de Clem. 1, 1, 6: se ad aliquem, id. Ep. 11 fin.: regulam emendate loquendi, Quint. 1, 5, 2: illa non nisi aure exiguntur, quae fiunt per sonos, are judged of, id. 1, 5, 19; cf. id. 1, 4, 7.
      7. 7. To treat, consult, deliberate respecting something, = considerare, deliberare (class. but not in Cic.): de his rebus ut exigeret cum eo, Furnio mandavi, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 24, 7: cum aliquo, Plin. Ep. 6, 12, 3; cf.: secum aliquid, Verg. A. 4, 476; Ov. M. 10, 587; Sen. Ep. 27: de aliqua re coram, Plin. Ep. 9, 26, 13: haec exigentes hostes oppressere, Liv. 22, 49, 12: quid dicendum, quid tacendum, quid differendum sit, exigere consilii est, Quint. 6, 5, 5.
      8. 8. To endure, undergo: aerumnam, Plaut. Capt. 5, 4, 12.
        Hence, exactus, a, um, P. a. (acc. to I. B. 5., measured; hence), precise, accurate, exact (poet and in post-Aug. prose): difficile est, quot ceciderint, exacto affirmare numero, Liv. 3, 5, 12: acies falcis, Plin. 17, 27, 42, § 251: fides, Ov. Pont. 4, 9, 46.
        Comp.: cura, Suet. Tib. 18; Mart. 4, 87, 4.
        Sup.: diligentia, Front. Aquaed. 89: vir, Plin. Ep. 8, 23, 5.
        With gen.: Mamurius, morum fabraene exactior artis, Difficile est dicere, Ov. F. 3, 383.
        Adv.: exacte, exactly, precisely, accurately: ut exacte perorantibus mos est, Sid. Ep. 7, 9.
        Comp.: dicere, disserere, Mel. Prooem. § 2; Gell. 1, 3, 21.
        Sup.: pascere, Sid. Ep. 5, 11.