Lewis & Short

Parsing inflected forms may not always work as expected. If the following does not give the correct word, try Latin Words or Perseus.

nŏvo, āvi, ātum, 1, v. a. [novus].

  1. I. Lit., to make new, to renew: ipsi transtra novant, Verg. A. 5, 752: nullā prole novare viros, Ov. F. 1, 622: gregem, Stat. Th. 10, 229: fessa membra, to refresh, Ov. H. 4, 90: vivāque nitentia lymphā membra novat, Val. Fl. 3, 423: ardorem, Liv. 26, 19, 2: vulnera mentis, Ov. P. 4, 11, 20; to break up fallow ground: novate novale, Vulg. Jer. 4, 3: ager novatus, a field ploughed again, prepared for sowing: agro non semel arato sed novato et iterato, Cic. de Or. 2, 30, 131; Ov. P. 4, 2, 44.
    To invent, coin, etc.: verba, Cic. de Or. 3, 37, 149; cf. id. ib. 3, 38, 154; so, verbum aut inusitatum aut novatum aut translatum, id. ib. 3, 38, 152: multa novantur in omni genere materiae, Quint. 5, 10, 106: novata forma dicendi, id. 9, 1, 14: ignotum hoc aliis ipse novavit opus, Ov. A. A. 3, 346.
  2. II. Transf., to change, alter.
    1. A. In gen.: aliquid in legibus, Cic. Leg. 3, 5, 12: nomen faciemque, Ov. M. 4, 540: hoc quoque novat (Aristoteles), quod prooemio non narrationem subjungit, sed propositionem, i. e. deviates from the rule, Quint. 3, 9, 5.
    2. B. In partic., in a political respect: novare res, to alter the existing constitution, to overthrow the government, make or effect a revolution: res, Liv. 1, 52: novandi res aliquam occasionem quaerentes, id. 24, 23, 6: omnia novare velle, id. 35, 34; 32, 38 fin.: Civilis novare res hoc modo coepit, Tac. H. 4, 14.
      Also absol.: novare: ubi primum dubiis rebus novandi spes oblata est, Sall. C. 39, 3; Liv. 42, 31; Tac. A. 4, 18; cf. impers. pass.: ne quid eo spatio novaretur, Sall. C. 55, 1.

Nŏvum Cōmum, v. Comum.

nŏvus, a, um, adj. [Sanscr. navas; Gr. νέος, i. e. νεϝος; cf.: noverca, nuntius, denuo, nuper; Germ. neu; Engl. new], new, not old, young, fresh, recent, etc. (v. antiquus init.; cf.: recens, novellus).

  1. I. Lit.
    1. A. In gen.: civitates condere novas, Cic. Rep. 1, 7, 12: nova et a nobis inventa ratio, id. ib. 1, 8, 13; cf.: nihil novi vobis afferam neque quod a me sit cogitatum aut inventum, id. ib. 1, 14, 21: novus veteri exercitus jungitur, Liv. 7, 7; cf. miles, Sall. J. 87, 2: imperator, id. ib. 44, 2: novum de integro proelium, Liv. 24, 16: Camillus, id. 22, 14: consules, Suet. Caes. 15: serpens, which has cast its old skin, Ov. M. 9, 266: caro, fresh meat, Juv. 11, 85.
      Special phrases.
      1. 1. Novae tabernae, or simply Novae (sub Novis), the new shops; many of the shops of the money-changers in the Forum were burned down A. U. C. 543, and those built on their sites were called Novae, those which remained standing Veteres (v. vetus), Liv. 26, 27; 3, 48: sub Novis, Cic. de Or. 2, 66, 266; cf.: sub Novis dicta pars in foro aedificiorum, quod vocabulum ei pervetustum, Varr. L. L. 6, § 59 Müll.
      2. 2. Novae tabulae, new account-books, by making which old debts were cancelled, Cic. Off. 2, 23, 84; id. Phil. 6, 4, 11; id. Att. 5, 21, 13; 14, 21, 4; Caes. B. C. 3, 1; 3, 21: tum Catilina polliceri tabulas novas, proscriptionem locupletium, Sall. C. 21, 2.
        Hence, trop.: beneficiorum novae tabulae, i. e. forgetfulness of benefits, Sen. Ben. 1, 4, 6.
      3. 3. Novus homo, or homo novus, the first of his family who obtained a curule office, a man newly ennobled, an upstart, Cic. Off. 1, 39, 138: adeptus es, quod non multi homines novi, Cic. Fam. 5, 18, 1; cf.: in Q. Pompeio, novo homine et fortissimo viro, id. Mur. 7, 16 sq.: M. Catoni, homini ignoto et novo, id. Rep. 1, 1, 1; cf.: hic novus Arpinas, ignobilis, et modo Romae Municipalis eques, Juv. 8, 237: nova nupta, a bride, Juv. 2, 120.
        Plur. subst.: nŏvi, ōrum, m., recent writers: est et quod appellatur a novis νόημα, Quint. 8, 5, 12: novorum lectio, id. 2, 5, 26; 5, 4, 1.
      4. 4. Novae res, new things, novelties: nihil te ad me postea scripsisse demiror, praesertim tam novis rebus, Cic. Fam. 7, 18, 4.
        Also subst.: nŏvum, i, n., a new thing, a novelty; news: novum attulerint, quod fit nusquam gentium, Plaut. Cas. prol. 70: num quidnam inquit novi? Cic. de Or. 2, 3, 13: si quid novi vel sero invenissem, Quint. 2, 5, 3.
        Plur.: novorum interpositione priora confundere, Quint. 10, 3, 32; 8, 3, 60.
        But, in gen., novae res signifies political innovations, a revolution: Q. Servilius Ahala Sp. Maelium novis rebus studentem manu suā occidit, Cic. Cat. 1, 1, 3: rerum novarum causam quaerere, id. Agr. 2, 33, 91: plebes novarum rerum cupida, Sall. C. 28, 4: cuncta plebes novarum rerum studio Catilinae incepta probabat, id. ib. 37, 1: novarum rerum avidi, id. J. 19, 1.
        In a double sense: Segulium neglegamus, qui res novas quaerit: non quo veterem comederit—nullam enim habuitsed hanc ipsam recentem novam devorārit, innovations and new wealth, Cic. Fam. 11, 21, 2.
    2. B. In partic.
      1. 1. New, novel, strange, singular, unusual, unheard of: flagitia ingentia, nova, capitalia, Ter. Ad. 4, 7, 3: nihil dicam aut inauditum vobis aut cuiquam novum, Cic. de Or. 1, 31, 137; cf.: novum crimen et ante hunc diem inauditum, id. Lig. 1, 1: nova tibi haec sunt et inopinata? id. Verr. 2, 2, 8, § 24; id. Att. 6, 1, 5: novam in feminā virtutem novo genere honoris donavere, Liv. 2, 13; Verg. A. 3, 591: nova monstra, Hor. C. 1, 2, 6: si res agi videtur nova, magna, atrox, Quint. 4, 1, 33.
      2. 2. New in any thing, unused, unaccustomed, inexperienced (poet. and in post-Aug. prose): et rudis ad partus et nova miles oram, Ov. H. 11, 48.
          1. (β) With dat.: novus dolori, Sil. 6, 254; Tac. Agr. 16.
          2. * (γ) With inf.: nova ferre jugum cervix, Sil. 16, 332.
      3. 3. Nova Via structa esse dicitur regnante Ser. Tullio, Paul. ex Fest. p. 174 Mull.; v. Müll. ib. p. 389, a; cf.: vocabulum pervetustum ut Novae viae, quae via jam diu vetus, Varr. L. L. 6, § 59 Müll.
      4. 4. Recent: tu cognovisti omnia, novissima et antiqua, Vulg. Psa. 138, 5.
    3. C. In eccl. Lat., renewed by grace: nova creatura, Vulg. 2 Cor. 5, 17: induite novum hominem, ib. Eph. 4, 24.
  2. II. Transf., in the sup.: nŏvissĭmus, a, um, the latest, last, hindermost, extreme (syn.: extremus, proximus, recentissimus): a quo (sc. novo) etiam extremum novissimum quoque dici coeptum vulgo, quod meā memoriā ut Aelius sic senes aliquot, nimium novum verbum quod esset, vitabant, Varr. L. L. 6, § 59 Müll.: histriones, Cic. Rosc. Com. 11, 30; Brut. ap. Cic. Fam. 11, 1, 3; Cass. ib. 12, 13, 1: qui ex iis novissimus venit, necatur, Caes. B. G. 5, 56: novissimum agmen, the rear, id. ib. 1, 15; 7, 68.
    So as subst.: nŏvissĭmi, ōrum, the rear of an army, the soldiers in the last line: novissimis praesidio esse, Caes. B. G. 1, 20: novissimos adorti magnam multitudinem conciderunt, id. ib. 2, 11: dixitque novissima verba, Verg. A. 4, 650: novissima cauda, i. e. the end of, Ov. M. 3, 681; 13, 963: luna, Plin. 2, 13, 10, § 56.
      1. 2. Like Engl. last, extreme, highest: exempla, the extreme penalty, the penalty of death, Tac. A. 12, 20; 15, 44; and absol.: a summā spe, novissima exspectabat, id. ib. 6, 50: novissimum casum experitur, id. ib. 12, 33.
    1. B. Esp. in eccl. Lat.
      1. 1. Youngest: liberorum, Vulg. Jos. 6, 26.
      2. 2. Lowest in rank or fortune: de novissimis populi, Vulg. 3 Reg. 13, 33.
      3. 3. As subst.
        1. a. Sing.: nŏvissĭmum, i, n., the end.
          1. (α) Of place: terrae, Vulg. 1 Macc. 3, 9: a summo ad novissimum, the bottom, id. Isa. 56, 11.
          2. (β) Of time: habent spem in novissimo, Vulg. Prov. 23, 18.
        2. b. Plur.: nŏvissĭma, ōrum, n.
          1. (α) Of place, the bottom, depths: abyssi, Vulg. Job. 38, 16.
          2. (β) Of time: habebis in novissimis spem, Vulg. Prov. 24, 14; cf.: novissima hominis illius, the end, id. Luc. 11, 26.
            Hence, adv. (not in Cic.) in two forms.
          1. (α) Form nŏvē, newly, in a new or unusual manner: ornata ut lepide! ut concinne! ut nove! Plaut. Ep. 2, 2, 38: ne quid ambigue, ne quid nove dicamus, * Auct. Her. 1, 9, 15: verba nove aut insigniter dicta, Gell. 19, 7, 2; cf. id. 17, 2, 13; Sen. Contr. 1, 4 fin.
          2. (β) Form nŏvĭter, newly: BASILICA IVLIA A SE NOVITER REPARATA, Inscr. Orell. 24 (A. D. 377): amor noviter venit, Fulg. Myth. 3, 1 med.
            Sup.: nŏvissĭmē.
        1. a. Of time, recently, lately, a short time ago: mater cum novissime aegrotāsset, Val. Antias. ap. Charis. p. 186 P.: quod novissime nobiscum foedus fecissent, id. ib.: novissime, memoriā nostrā, argentum aere solutum est, Sall. C. 33, 2: liber quem novissime tibi misi, Plin. Ep. 8, 3, 1: eloquendi rationem novissime repertam, Quint. 12 praef. § 3.
        2. b. Of succession, lastly, last of all, finally: dicam primumdeindenovissime, Sen. Ira, 3, 5, 2: primumpost haecnovissime, Quint. 3, 6, 24; cf.: primumpost haecnovissime, id. 11, 2, 41: velvelvel novissime, id. 7, 1, 37: etetet novissime, id. 2, 4, 10: cum plura interrogāssetnovissime id inferebat, id. 5, 11, 3: novissime cum, etc. (= postremo), in the last fight, Hirt. B. G. 8, 48, 3.